އަތިރިމަތީގޭ ޙައްވަދައިތައާއެކު

ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު

މަނަދޫ އަތިރިމަތީގެ ދަރިކޮޅު އެނގެން އޮތީ އަތިރިމަތީގޭ މުޙައްމަދުބޭގެ ފަސް ދަރިން ކަމުގައިވާ  އަތިރިމަތީގެ އަލިކޮބޭއާއި، އަތިރިމަތީގޭ ސަންފަ ދައިތައާއި އަތިރިމަތީގޭ ފާތުމަ ދައިތައާއި އަތިރިމަތީގެ އަބުދުއްލޯހިބެއާއި، އަތިރިމަތީގެ ކުޑަމަންޖެ ދައިތައާ ހަމައިންނެވެ. އަތިރިމަތީގެ މި ފަސް ބޭންގެ ބައްޕައަށް ކިޔަނީ ބިލެއްގެ މުޙައްމަދުބެއެވެ. އަތިރިމަތީގެ ކުދީންގެ މަންމަގެ ނަމެއް އަދި އަޅުގަނޑަކަށް ނުހޯދެއެވެ. 

ބިލެއްގެ މުޙައްމަދުބޭގެ ދަރިން

1. އަތިރިމަތީގެ ޢަލިކޮބޭ (ޢަލީ މުޙައްމަދު)

2. އަތިރިމަތީގޭ ފާތުމަ ދައިތަ (ފާތުމަތު މުޙައްމަދު)

3. އަތިރިމަތީގޭ ސަންފަދައިތަ (ސަންފާ މުޙައްމަދު)

4. އަތިރިމަތީގެ ޢަބްދުއްލޯހިބޭ (ޢަބްދުﷲ މުޙައްމަދު)

5. އަތިރިމަތީގެ ކުޑަމަންޖެ ދައިތަ

މަނަދޫގެ ރަހަތަކުގެ ތެރެއިން: ތާބަރު ދިޔަ ކައްކާނެގޮތް

ފޮޓޯ ކުރެޑިޓް: ޙައްޤުވެރިފަރާތަށް

ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު 

 

ތާބަރަކީ ލައްޖެހި ފާނައިގެ ކުދި ވައްތަރެކެވެ. ތާބަރު ބާނައި، ތާބަރު ދިޔަ އާންމުކޮށް މަނަދޫ މީހުން ކުރީ ޒަމާނުގައި ކައްކާއުޅުނީ މަސްވެރިކަން ދަށް ދުވަސްވަރުފައެވެ. ވިއްސާރަވެ މޫސުން ގޯސްވެ މަހަށް ނުދެވި ރަށުގައި ތިބެންޖެހޭ ދުވަސްތަކުގައެވެ. ތާބަރު ދިޔަ ކައިއުޅެނީ ބަނބުކެޔޮ ބަތާއެކުގައެވެ. 

\

ތާބަރު ދިޔަ ކައްކަން ބޭނުންވާ ތަކެތި

 

- 5 ތާބަރު

- ހައެއްކަ ހިކި މިރުސް

- ހިކަނދިފަތްކޮޅެއް

- ދެތިން ލޮނުމިދު

- ދިރިކޮޅެއް

- ލޮނުހެޔޮވާވަރަށް ލޮނު

- އެކަށީގެންވާރަށް ފެން

ހޮޅުދޫގައި އޮންނަ މަނަދޫ މޫސާމަނިކުބޭގެ ދަރިކޮޅު

 

މަނަދޫ މޫސާމަނިކުބޭގެ ސަންފަދައިތަގެ ޢުމަރު ޢަލީގެ ޢަލީ އުމަރު.

ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު 

 

މަނަދޫ މޫސާ މަނިކުބޭގެ ދަރިކޮޅަކީ މަނަދޫގެ ބޮޑެތި ޢާއިލާތަކުގެ ތެރެއިން އެއް ޢާއިލާއެވެ. އެއީ މަނަދޫގައި ވެރިކަން ކުރި ތަޢުލީމީ ޢާއިލާއެކެވެ. ނ. ހޮޅުދޫގައި އޮތް މޫސާ މަނިކުބޭގެ ދަރިކޮޅަކީ އެ ޢާއިލާއިން ނ. ހޮޅުދޫއަށް ގޮސް ފެތުރިފައިވާ ގޮތްޕެކެވެ.

މޫސާމަނިކުބެއަކީ އުޅުންހުރި ބޭކަލެކެވެ. ދީނީ ކަންތައްތަކަށް ލޯބިކުރެއްވި ޢިލްމުވެރި ބޭކަލެކެވެ. މޫސާ މަނިކުބޭގެ ބައްޕައަކީ ކުޑަ މަނިކެވެ. މަންމަގެ ނަމެއް ނޭނގެއެވެ. މޫސާމަނިކުބޭގެ ގޯޗަކީ މިހާރުގެ މަނަދޫ ކަރަންކާވިލާއެވެ. 

މަނަދޫ ނެވިގޭ ދަރިކޮޅު

ނެވިގޭ ކަމަނަދައިތަ (ޢާއިޝަތު ޤާސިމް)

    

ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު

 

މަނަދޫ ނެވިގޭ ދަރިކޮޅު އެނގެނީ ނެވިގޭ ކާސިމާ ހަމައިންނެވެ. މި ނެވިގޭ ކާސިމް (ޤާސިމް) ގެ އަންހެނުންނަކީ ކާކުކަމެއް އަދި ނޭނގެއެވެ.

ނެވިގޭ ކާސިމުގެ ތިބީ 6 ދަރިންނެވެ. އެއީ ނެވިގޭ އަބޫބެއާއި، ނެވިގޭ ކަމަނަ ދައިތައާއި، ނެވިގޭ ކުޑަކަމަނަ ދައިތައާއި، ނެވިގޭ ހުސޭނުބެއާއި، ނެވިގޭ އިބްރާހީމްކޮބޭ އާއި ނެވިގޭ ހައްވާކޮއި ދައިތަ އެވެ.

1. ނެވިގޭ އަބޫބެ (އަބޫބަކުރު ޤާސިމް / ނޫވިލާގެ)

2. ނެވިގޭ ކަމަނަދައިތަ (ޢައިޝަތު ޤާސިމް / ދިލްބަހާރުގެ)

3. ނެވިގޭ ކުޑަކަމަނަދައިތަ ( އަލަމާގޭ)

4. ނެވިގޭ ހުސޭނު (ޙުސައިން ޤާސިމް)

5. ނެވިގޭ އިބްރާހިމްކޮބެ (އިބްރާހީމް ޤާސިމް)

6. ނެވިގޭ ޙައްވާކޮއި ދައިތަ (ޙައްވާ ޤާސިމް)

 

ވައިސް ޗީފް އޮފް ޑިފެންސް ފޯސް ބްރިގޭޑިއަރ ޖެނެރަލް އިބްރާހީމް ޙިލްމީގެ އަސްކަރީ ސީރަތު

 

 ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު

 

ވައިސް ޗީފް އޮފް ޑިފެންސް ފޯސް ބްރިގޭޑިއަރ ޖެނެރަލް އިބްރާހީމް ޙިލްމީ (ސަރވިސް ނަންބަރު: 1108) ސިފައިންގެ ޚިދުމަތާ ގުޅިވަޑައިގެންނެވީ 25 އެޕްރީލް 1988 ގައެވެ. އެންލިސްޓެޑް ރޭންކުތަކުގެ ތެރެއިން ޕްރައިވެޓް، ލާންސް ކޯޕްރަލް، ކޯޕްރަލް، ސަރޖަންޓް، ސްޓާފް ސަރޖަންޓް، ވޮރަންޓް އޮފިސަރ ގްރޭޑް 1ގައި ޚިދުމަތް ކުރެއްވިއެވެ. ކޮމިޝަން ވެވަޑައިގަތީ 21 އެޕްރީލް 2002 ގައެވެ. ކޮމިޝަން އޮފިސަރެއްގެ ގޮތުގައި ލެފްޓިނަންޓް، ފަސްޓް ލެފްޓިނަންޓް، ކެޕްޓަން، މޭޖަރ، ލެފްޓިނަންޓް ކާނަލް، ކާނަލް ރޭންކުގައި ޚިދުމަތް ކުރެއްވިއެވެ. ބްރިގޭޑިއަރ ޖެނެރަލްގެ ރޭންކަށް މަޤާމުގެ ކުރިއެރުން ލިބިވަޑައިގަތީ 03 މޭ 2023 ގައެވެ. ކޯސްޓްގާޑުން އަސްކަރީ ހަޔާތް ފައްޓަވައި ކޯސްޓްގާޑައި ދިވެހި އަސްކަރިއްޔާގެ އިސް މަޤާމުތަކެއް ފުރުއްވި ބްރިގޭޑިއަރ ޖެނެރަލް އިބްރާހީމް ޙިލްމީ ވައިސް ޗީފް އޮފް ޑިފެންސް ފޯސްގެ މަޤާމަށް އަންޔަން ކުރެއްވީ 2023 ވަނަ އަހަރުގެ ޑިސެންބަރު މަހުގެ 13 ވަނަ ދުވަހު އެވެ.

 

މޭޖަރ ޖެނެރަލް (ރިޓަޔަރޑް) ވައިޘް ވަޙީދުގެ އަގުހުރި އަސްކަރީ ޚިދުމަތް

 

ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު

 

މޭޖަރ ޖެނެރަލް (ރިޓަޔަރޑް) ވައިޘް ވަޙީދު ވަނީ 1989 ވަނަ އަހަރުގެ ޖޫންމަހުގެ 19 ވަނަ ދުވަހުން ފެށިގެން ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޤައުމީ ދިފާޢީ ބާރުގައި 34 އަހަރާއި، 05 މަހާއި، 23 ދުވަހުގެ ދިގު މުއްދަތެއްގައި އިޚްލާޞްތެރިކަމާއެކު ޚިދުމަތް ކުރައްވާފައެވެ. މި ދިގު މުއްދަތުގެ ތެރޭގައި ދިވެހި އަސްކަރިއްޔާގެ ތަފާތު ދާއިރާތަކުގައި އެ ދާއިރާތަކުގެ ކުރިއެރުމާއި ތަރައްޤީއަށް ގިނަގުނަ މަސައްކަތްތަކެއް ކޮށްދެއްވާފައިވާ މޭޖަރ ޖެނެރަލް (ރިޓަޔަރޑް) ވައިޘް ވަޙީދުގެ ސަރވިސް ނަންބަރަކީ 1662 އެވެ. މޭޖަރ ޖެނެރަލް (ރިޓަޔަރޑް) ވައިޘް ވަޙީދު ސިފައިންގެ ޚިދުމަތުން ޝަރަފުވެރިކަމާއެކު ރިޓަޔަރ ކުރެއްވީ 12 ޑިސެންބަރު 2023 ގައެވެ.  

 

މޭޖަރ ޖެނެރަލް (ރިޓަޔަރޑް) ޙާމިދު ޝަފީޤުގެ އަގުހުރި އަސްކަރީ ޚިދުމަތް

ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު

 

މޭޖަރ ޖެނެރަލް (ރިޓަޔަރޑް) ޙާމިދު ޝަފީޤު ވަނީ 1990 ވަނަ އަހަރުގެ މަރިޗުމަހުގެ 11 ވަނަ ދުވަހުން ފެށިގެން ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޤައުމީ ދިފާޢީ ބާރުގައި 33 އަހަރާއި، 09 މަހާއި، 01 ދުވަހުގެ ދިގު މުއްދަތެއްގައި އިޚްލާޞްތެރިކަމާއެކު ޚިދުމަތް ކުރައްވާފައެވެ. މި ދިގު މުއްދަތުގެ ތެރޭގައި ދިވެހި އަސްކަރިއްޔާގެ ތަފާތު ދާއިރާތަކުގައި އެ ދާއިރާތަކުގެ ކުރިއެރުމާއި ތަރައްޤީއަށް ގިނަގުނަ މަސައްކަތްތަކެއް ކޮށްދެއްވާފައިވާ މޭޖަރ ޖެނެރަލް (ރިޓަޔަރޑް) ޙާމިދު ޝަފީޤުގެ ސަރވިސް ނަންބަރަކީ 1862 އެވެ. މޭޖަރ ޖެނެރަލް (ރިޓަޔަރޑް) ޙާމިދު ޝަފީޤު ސިފައިންގެ ޚިދުމަތުން ޝަރަފުވެރިކަމާއެކު ރިޓަޔަރ ކުރެއްވީ 12 ޑިސެންބަރު 2023 ގައެވެ.  

 

ޗީފް އޮފް ޑިފެންސް ފޯސް މޭޖަރ ޖެނެރަލް ޢަބްދުއްރަޙީމް ޢަބްދުއްލަޠީފުގެ އަސްކަރީ ޚިދުމަތަށް އަވަސް ނަޒަރެއް

 

ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު 

 

 

ޗީފް އޮފް ޑިފެންސް ފޯސް މޭޖަރ ޖެނެރަލް ޢަބްދުއްރަޙީމް ޢަބްދުއްލަޠީފް، ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޤައުމީ ދިފާޢީ ބާރުގެ ޗީފް އޮފް ޑިފެންސް ފޯސްގެ މަޤާމަށް އައްޔަން ކުރެއްވީ 17 ނޮވެންބަރު 2023 ގައި ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޢިއްޒަތްތެރި ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާ އަދި ސިފައިންގެ އެންމެ މަތީ ވެރިޔާ ޑރ. މުޙައްމަދު މުޢިއްޒެވެ. ޗީފް އޮފް ޑިފެންސް ފޯސްގެ މަޤާމަށް އައްޔަން ކުރެއްވިއިރު 11 ޑިސެންބަރު 2018 އިން ފެށިގެން މޭޖަރ ޖެނެރަލް ޢަބްދުއްރަޙީމް ޢަބްދުއްލަޠީފް ހުންނެވީ ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޤައުމީ ދިފާޢީ ބާރުގެ ވައިސް ޗީފް އޮފް ޑިފެންސް ފޯސްގެ މަޤާމުގައެވެ.

 

ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާ އަލްއުސްތާޛު މައުމޫން ޢަބްދުލްޤައްޔޫމް، އުތުރުގެ ބައެއް ރަށްރަށަށް ކުރެއްވި ދަތުރުފުޅުގައި، ނ. މަނަދޫ ރައްޔިތުންނާ ބައްދަލުކުރައްވައި ދެއްކެވި ވާހަކަފުޅު (ނޮވެންބަރު 1986

10 ނޮވެންބަރު 1986، ރިފަރެންސް: SA/RMAG/1986/24

بســم اللّـه الرّحمـن الرّحيــم

الحمـدللّـه ربّ العالمـين. والصّـلاة والسّـلام على أشرف المرسلين. سيّدنا محـمّد، وَعلـى آلـه وصحبـه أجمـعـين.

އާދެ، މަނަދުއަށް ޒިޔާރަތްކޮށް މަނަދޫގެ އަހުލުވެރިންނާ ބައްދަލުކޮށްލުމަށް މި ލިބޭ ފުރުޞަތަކީ ވަރަށްވެސް އުފާވެރި ފުރުޞަތެއް. ތިޔަބޭފުޅުން ހަނދުމަފުޅު ހުންނާނެ ފަދައިން، މީގެ ކުރިން ދެ ފަހަރަކު މި ރަށަށް އައުމުގެ އުފާ އަޅުގަނޑަށް ވަނީ ލިބިފައި. ފުރަތަމަ ފަހަރު އައީ 1979 ވަނަ އަހަރު މާރިޗު މަހުގެ އެއްވަނަ ދުވަހު. އެދުވަހު އަޅުގަނޑު މިރަށަށް އައިސް، އޭރުގެގޮތުން ނ. އަތޮޅުގެ އަތޮޅު މަދަރުސާ، އެދުވަހުގެ ވަރަށް ހެނދުނުގެ ވަގުތެއްގައި މި ރަށުގައި ހުޅުވައިދިނިން. އޭގެފަހުގައި 1981 ވަނަ އަހަރު އަޅުގަނޑު މި އަތޮޅަށް ކުރި ދަތުރުގައި، އެ އަހަރުގެ އޮކްޓޫބަރު މަހުގެ 25 ވަނަ ދުވަހު އަޅުގަނޑު މި ރަށަށް އައިން.

މަނަދޫ ސީނުގޭ ދަރިކޮޅު

 

ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު

 

މަނަދޫ ސީނުގޭ ދަރިކޮޅުން އެންމެ ދުރުން ފެންނަނީ ސީނު ކަޅުފުތުބެއެވެ. ކަޅުފުތު ގޭގެ ތިބީ ދެބޭންނެވެ. އެއީ ސީނު ހުސޭނާއި، ސީނު އާދަންކޮޔެއެވެ. މި މީހުންގެ ޢާއިލީ މުސްކުޅި ގެއަކީ ސީނުގެއެވެ. އެގެ ހުރީ މަނަދޫގެ އެންމެ އުތުރު ފަރާތުގައި ހުރި ގޯތިތަކުގެ ތެރޭގައި ދަންޑަހެލު ކެޔޮޅުގެ ގޯއްޗާއި ސިއްތި ހުސެންބެ ގޯއްޗާ ދެމެދުގައެވެ. ދަންޑަހެލު ގޯއްޗަކީ ފަހުން އުރާމާގެއެވެ. ސީނު ޢާއިލާގެ މުސްކުޅި ގެއަކީ ފަހުން ނޫރަންމާގެއެވެ. މި ގޯތީގައި ސީނުގެ ޢާއިލާގެ އެތައް ބަޔަކު ދިރިއުޅުނެވެ. އެންމެ ފަހުން އެ ގޯތި އޮތީ ސީނު ސަންފަދައިތަގެ ދޮން ޙުސޭނުގެ މުޙައްމަދަށެވެ. 

 

ތާބޫތު ކޮން އެއްޗެއް؟

 

ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު 

ތާބޫތު (Ark of Covenant) އަކީ ބަނީ ފޮށްޓެވެ. އެ ފޮށީގައި ހުރީ ސަލާމްލެއްވި މޫސާގެފާނުގެ އާލުވެރިންނާއި، ސަލާމްލެއްވި ހާރޫނުގެފާނުގެ އާލުވެރިން ދޫކުރެއްވި ތަކެތީގެ ތެރެއިން ބައެއް ތަކެއްޗެވެ. ތާބޫތުގައިވާ ތަކެއްޗާމެދު ޢިލްމުވެރިންގެ މެދުގައި ޚިލާފު ހުރެއެވެ. އެންމެ އިތުބާރު ހުރި ގޮތަކީ ތާބޫތުގައި ވަނީ މޫސާގެފާނުގެ އަސާކޮޅާއި، މޫސާގެފާނާއި ހާރޫނުގެފާނުގެ ހެދުންކޮޅަކާއި، ތައުރާތު ލިޔެފައިވާ ބައެއް ފިލާތައްކަމަށް ބުނެވޭ ބުނެވުމެވެ. މޫސާގެފާނަށްފަހު ބަނީ އިސްރާއީލުންގެ ތެރެއަށް ފޮނުއްވި ނަބީ ބޭކަލުން ދުޝްމަނުންނާ ހަނގުރާމަތައް ކުރެއްވިއިރު ހަނގުރާމައިގެ މައިދާނަށް ތާބޫތު ގެންދެވިއެވެ.

 

މަނަދޫ މުރީދު އާއިލާ

ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު 

 

މަނަދޫ މުރީދު ދަރިކޮޅަކީ އެ އާއިލާގެ ދުވަސްވީ ގޮފިތައް މަނަދޫގެ އިތުރުން މާލެއާއި ށ. މާއުގޫދޫއަށް ފެތުރިފައިވާ ދަރިކޮޅެކެވެ. މުރީދުންނަކީ ޒިކުރު މާލޫދާއި ބޮޑުލަވަ ކިޔުމާއި ތާރަޖެހުންފަދަ ބައެއް ކަންކަމުގެ އެދުރުންނެވެ. މި އެދުރުކަމަކީ އިހުޒަމާނުގައި ރަސްގެފާނު ދެއްވާ ހުއްދައަކަށް ލިބޭ ވެރިކަމެކެވެ. އެހެންކަމުން، މަނަދޫގައި އޮތް މުރީދު އާއިލާއަކީ އެފަދަ މުރީދު ބޭކަލަކަށް ނިސްބަތްވާ އާއިލާއެއް ކަމަށް ގަބޫލުކުރެވެއެވެ. އޭނާގެ ދަރިންނާއި ދަރިންގެ ދަރިންނަށް ވެސް އެ ނަމުން މުޚާޠަބު ކުރެވެނީ އެހެންވީމާ ކަމުގައި ވެދާނެއެވެ. އައްޑު އަތޮޅު ފޭދޫގައި އޮންނަ ސ. ގަމުން ހިޖުރަކުރި މަނަދޫ ޖައުހަރު ދަރިކޮޅާ ގުޅުމެއް އޮތްނަމަ އެ ގުޅުން އޮންނާނެކަމަށް ގަބޫލުކުރެވެނީ މި އާއިލާއާއެވެ. 

މަނަދޫ ކެލާ އާއިލާ

 

ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު 

 

ކެލާ އާއިލާއަކީ މަނަދޫގައި އޮންނަ އެންމެ ބޮޑު އެއް އާއިލާއެވެ. މި އާއިލާ ބޮޑަށް ފެތުރިފައި އޮތީ މަނަދޫގެ އިރުމަތީ އަވަށުގައެވެ. މި އާއިލާއަކީ ހއ. ކެލާއަށް ނިސްބަތްވާ ދަރިކޮޅެކެވެ. 

 

ހުވަދޫ ކެޔޮޅުގެ އާއިލާ

 

ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު

 

ހުވަދޫ ކެޔޮޅުގެ އާއިލާއަކީ ހުވަދުއަތޮޅުން މަނަދޫއަށް ހިޖުރަކުރި މީހެއްގެ އާއިލާއެވެ. ހުވަދޫ މީހަކަށްވެފައި އެއީ ކެޔޮޅަކަށް ވާތީ އޭނާއަށް މަނަދޫ މީހުން "ހުވަދޫ ކެޔޮޅު" ކިޔަނީ ކަމަށް ގަބޫލުކުރެވެއެވެ. ހުވަދޫ ކެޔޮޅުގެ މައިންބައިންނާއި އޭނާގެ އުފަން ރަށަކާބެހޭ އިތުރު މަޢުލޫމާތެއް ނެތެވެ. އަދި ހުވަދޫ ކެޔޮޅު މަނަދޫ ކައިވެނިކުރި މީހެއްގެ ނަމެއް ވެސް ނޭނގެއެވެ. 

މަނަދޫ މޫސާމަނިކުބޭގެ ދަރިކޮޅު

 

ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު

 

މަނަދޫ މޫސާ މަނިކުބޭގެ ދަރިކޮޅު ދެމިގެންއައި ފުރަތަމަ ކައިވެންޏަކީ ފާތުމަތު މުޙައްމަދާ ކުރި ކައިވެންޏެވެ. އެ ދެމަފިރިންނަށް ތިން ދަރިން ލިބުނެވެ. އެއީ މަނަދޫ ފިނިވާގޭ މަރިޔަމް މޫސާ (މަރިޔަދައިތަ) އާއި، މަނަދޫ ކަރަންކާވިލާ ހާރޫން މޫސާ (ކަތީބު ހާރޫނުބޭ) އާއި، މަނަދޫ އިރަމާގޭ ޒުލޭޚާ މޫސާ (ކަނބުލޮދައިތަ) އެވެ. މަނަދޫ ކިނބިގަސްދޮށުގޭ ޢަލީ މޫސާ މަނިކު (އަލިމަނިކުބެ) އަކީ މޫސާމަނިކުބެއަށް އެހެން ބަނޑަކަށް ލިބުނު ދަރިއެކެވެ. 

މަނަދޫ ކަތީބުގެ މޫސަބޭގެ ދަރިކޮޅު

 

ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު

 

މަނަދޫ ކަތީބުގޭ މޫސަބެ އަކީ މުޙައްމަދު ކަތީބު (މަސްކާށި ކަތީބު)ގެ ދަރިއެކެވެ. މަސްކާށި ކަތީބުގެ ނަމުން މުޙައްމަދު ކަތީބަށް މުޚާޠަބު ކުރެވޭތީ ކަތީބުގެ މޫސަބެއަށާއި މޫސަބޭގެ ދަރިންގެ ނަމުގެ ކުރިއަށް ވެސް "މަސްކާށި" ބޭނުން ކުރެވުނެވެ. މުޙައްމަދު ކަތީބާއި ކަތީބުގެ މޫސަބެއަކީ ވެސް މަނަދޫގައި ވެރިކަންކުރެއްވި ދެ ބޭފުޅުންނެވެ. 

އަސްކަރީ މެޑެލީގެ ވެރިޔާ، ކޮމާންޑަރ ބަންދު މުޙައްމަދު ކަލޭފާނުގެ އަސްކަރީ އަދި ޤައުމީ މަތިވެރި ޚިދުމަތްތައް

 

ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު 

 

ކޮމާންޑަރ ބަންދު މުޙައްމަދު ކަލޭފަނަކީ ދިވެހި އަސްކަރިއްޔާގައި ކޮމާންޑަރުކަން ކުރައްވާފައިވާ އަދި ތަފާތު ގިނަ ރޮނގުތަކުން ދިވެހި އަސްކަރިއްޔާއަށާއި ދިވެހި ޤައުމަށް ވަރަށް އަގުހުރި ޚިދުމަތްތަކެއް ކޮށްދެއްވާފައިވާ ބޭފުޅެކެވެ. އޭރު ސިފައިންގެ ސަރުދާރު ނުވަތަ ސިފައިންގެ އޮފިސަރުގެ ގޮތުގައި އަދާކުރެއްވީ ދިވެހި އަސްކަރިއްޔާގެ މިހާރުގެ ޗީފް އޮފް ޑިފެންސް ފޯސްގެ ދައުރެވެ. އެއީ ވަފާތެރި ޚާދިމެކެވެ. ވަރަށް މާތް އަޚްލާޤެއްގެ ވެރިއެކެވެ. އަސްކަރީ އަޚްލާޤުގެ މަތީގައި ސާބިތުވެ ހުންނަވައިގެން ދަރިވަރުން ތަރުބިއްޔަތުކުރެއްވި ނަމޫނާ ޝަޚްޞިއްޔަތެކެވެ. ތަފާތު ގިނަ ކުޅިވަރުތައް ކުޅުއްވި ކުޅަދާނަ، މޮޅު ކުޅިވަރުކުޅުންތެރިއެކެވެ. މީހުން ބިނާކޮށް މަގުދެއްކި ހެޔޮ މުރުޝިދެކެވެ. ގިނަ ބައެއްގެ ހިތްތަކުގެ ލޯތްބާއި އިހުތިރާމު ހޯއްދެވި ޢިއްޒަތްތެރިއެކެވެ. 

 

ލެފްޓިނަންޓް (ރިޓަޔަރޑް) އަޙްމަދު މަނިކުގެ އަސްކަރީ ޚިދުމަތް

 

 

ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު 

 

ގ. ފަސާނާ، ލެފްޓިނަންޓް (ރިޓަޔަރޑް) އަޙްމަދުމަނިކު ދިވެހި ދައުލަތަށް ޚިދުމަތް ކުރައްވަން ފެއްޓެވީ ސިފައިންގެ ބޭކަލެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އަޙްމަދު މަނިކު ސިފައިންގެ ޚިދުމަތާ ގުޅިވަޑައިގެންނެވީ 1959 ވަނަ އަހަރުގެ މޭ މަހުގެ 11 ވަނަ ދުވަހުއެވެ. އޭރު އެއީ  މަޙްކަމަތުލް އަމަންޢާންމުގެ ސިފައިންގެ މީހެއްގެ ވަޒީފާއެވެ.  ތެދުވެރިކަމާއި އިޚުލާޞްތެރިކަމާއެކުގައި 50 އަހަރާއި 2 މަހާއި 22 ދުވަހު ދިވެހި އަސްކަރިއްޔާގައި ޚިދުމަތް ކުރެއްވުމަށްފަހު ޝަރަފުވެރިކަމާއެކު ސިފައިންގެ ޚިދުމަތުން ރިޓަޔަރ ކުރެއްވީ 2009 އޮގަސްޓު 1 ވަނަ ދުވަހުއެވެ.

 

ޢުމަރުގެފާނުގެ މަދަނީ އަދި އަސްކަރީ އިދާރީ ސިޔާސަތު

 

ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު 

 

މުސްލިމުންގެ ދެވަނަ ޚަލީފާ ޢުމަރު ބިން ޚައްޠާބުގެ ޒަމާނުގައި އިސްލާމީ ދައުލަތްފުޅާވެ ކުރިއަރައިގެން ދިއުމުގެ ސަބަބުން އިދާރީ ނިޒާމެއް ގާއިމުކުރައްވަން ޖެހިވަޑައިގަތެވެ. އެ ދުވަސްވަރަކީ އިސްލާމީ ދައުލަތުގެ ހިންގުމުގެ ނިޒާމަށް ބޮޑެތި ބަދަލުތަކެއް ގެންނަވައި އާ ސިޔާސަތުތަކެއް ތަޢާރަފު ކުރެއްވި ދުވަސްވަރެކެވެ.

 

ކުރީގެ ގަބޫލުކުރުމެއް - "މާލެއަކަށް ބޮމެއް ނޭޅޭނެ"

 

ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު

 

ކުރީގައި ދިވެހީންގެ ތެރޭގައި ޚާއްޞަކޮށް މާލޭގެ ނުވަރުގެ ކުދީންގެ މެދުގައި ވާހަކަ ދެކެވި ގަބޫލުކުރެވިފައި އޮތް އެއް ކަމަކީ މާލެއަށް ބޮން ނޭޅޭނެކަމަށް ގަބޫލުކުރެވިފައި އޮތް ގަބޫލުކުރުމެވެ. މީގެ ގާތްގަނޑަކަށް 50 ވަރަކަށް އަހަރު ކުރީގައި ކުޑަ ކުދިންގެ މެދުގައި ވާހަކަ ދެކެވެމުން އަދި ގަބޫލުކުރެވިފައި އޮތީ މާލެއަށް މަތިންދާ ބޯޓުގައި އައިސް ބޮން އެޅުމަކީ އެއްވެސް ބަޔަކަށް ވާނެ ކަމެއް ނޫން ކަމަށެވެ. 

މަލަން ދޮހުއްތު - މަނަދޫއަށް ގިނަ ރޮނގުތަކަކުން އަގުހުރި ޚިދުމަތްތަކެއް ކޮށްދެއްވި އަތޮޅުވެރިއެއް

 

ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު 

 

މަލަން އާދަން ކަލޭފާނުގެ، މަލަން މުޙައްމަދު ކަލޭފާނުގެ، މަލަން ދޮން ތުއްތު ނުވަތަ މަލަން ދޮހުއްތު މަނަދޫ ޒުވާން ކުދިންގެ ކުރިމަތީގައި މަޝްހޫރުވެ މަޤްބޫލުވެފައި ވަނީ "މަލަންބޭ"ގެ ނަމުންނެވެ. މާލޭ، ގަލޮޅު، މަންޒަރުގޭ މަލަން ދޮހުއްތުގެ ފޮތު ނަމަކީ ޢަލީ މުޙައްމަދެވެ. އެހެން ނަމަވެސް އެ ނަމަކީ ނ. އަތޮޅުގެ އަތޮޅުވެރިޔާގެ މަޤާމުގައި ހަތަރުވަރަކަށް އަހަރު ހުންނަވައި ތަފާތު ރޮނގުތަކުން މަނަދޫއަށް ކުރިއެރުމާއި ތަރައްޤީ ގެނެސްދެއްވި އިރުވެސް މަނަދޫ ރައްޔިތުން ދަންނަ ނަމެއް ނޫނެވެ. 

ޢަބްދުލްޢަޒީޒް ޔޫސުފް - ނ. އަތޮޅު ދުށް މަޤުބޫލު އަތޮޅުވެރިޔެއް

 

ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު 

 

 

އަތޮޅަށް ވަޑައިގެންނެވިއިރު އެއީ އެންމެ 25 އަހަރުގެ ޒުވާނެކެވެ. އޭރު ނ.އަތޮޅުގެ ރައްޔިތުން ޚާއްޞަކޮށް މަނަދޫގެ ރައްޔިތުން ތިބީ މި ބަދަލު ވަރަށް ގާތުން ބަލާށެވެ. ސަބަބަކީ ސަރުކާރުން އަތޮޅު ކޮމެޓީތައް އުވާލައްވައި އެންމެ ފުރަތަމަ ނ.އަތޮޅަށް ފޮނުއްވި އަތޮޅުވެރިޔާއަށް ވީތީ އެކަންޏެއް ނޫނެވެ. އަތޮޅު ކޮމެޓީ ދުވަސްވަރު އޭރު ހުންނެވި އަތޮޅުވެރިން ކުރެއްވި ރިޕޯޓަކާ ގުޅިގެން މަނަދޫގެ އެތައް ބަޔަކު މާލެ ގެންދަވައި އެކި ރަށްރަށަށް ފޮނުވާލައްވާފައިވާތީއެވެ. އެ މީހުން ފޮނުވާލީ އަތޮޅުގޭގައި ތިބި ބޭރު ރަށްރަށުގެ މީހުން ރަށުތެރޭގައި އުޅުނު ގޮތުން އުފެދުނު ހަމަނުޖެހުމަކާ ގުޅިގެންނެވެ. އެ ނުތަނަވަސް ދަނޑިވަޅުގައި އަތޮޅުވެރިޔާގެ ބަދަލުގެ ގޮތުގައި އަތޮޅު ހިންގެވުމާ ހަވާލުކުރައްވާ ސަރުކާރުން ފޮނުއްވީ މ. ދޫނިހުރާ، ޢަބްދުލްޢަޒީޒް ޔޫސުފެވެ. ޢަޒީއަށް އަތޮޅުވެރިޔާގެ ބަދަލުގެ މަޤާމު ދެއްވީ 7 ޖޫން 1975 ގައެވެ. އަހަރެއް ވާން އުޅެނިކޮށް، އަތޮޅުވެރިޔާކަން ދެއްވީ 4 މޭ 1976 ގައެވެ. އެއީ ނ. އަތޮޅުގެ ތާރީޚުގައި އަތޮޅުވެރިކަން ކުރެއްވި އެންމެ ޒުވާން އަތޮޅުވެރިޔާއެވެ.

 

އަރަބި ދިފާޢީ މުޢާހަދާ

ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު

އަރަބި ދިފާޢީ މުއާހަދާ ނުވަތަ ޢަރަބް ޑިފެންސް ޓްރިޓީ އަކީ 18 ޖޫން 1950 ވަނަ އަހަރު ޢަރަބި ޤައުމުތަކުން އެކުލަވާލި މުއާހަދާއެކެވެ. ޙަޤީޤަތުގައި މި މުއާހަދާއަކީ ޢަރަބި ލީގުގެ ޤައުމުތަކުން މިޞްރުވެރި ވެރިރަށް ޤާހިރާގައި ސޮއިކުރި "ޖޮއިންޓް ޑިފެންސް އެންޑް އިކޮނޮމިކް ކޯޕަރޭޝަން ޓްރީޓީ" އެވެ. އެ މުއާހަދާގެ ދަށުން އަރަބި ލީގުގައި މުހިންމު ދެ މުއައްސަސާއެއް އުފެއްދިއެވެ. އެއީ ޖޮއިންޓް ޑިފެންސް ކައުންސިލާއި، އިޤްތިޞާދީ ކައުންސިލެވެ. ފަހުން ވަނީ މި ކައުންސިލުގެ ނަން އިޤްތިޞާދީ އަދި އިޖްތިމާޢީ ކައުންސިލްގެ ނަމަށް ބަދަލުކޮށްފައެވެ.

ހައިކަލް ސުލައިމާން އަކީ ކޮބާ؟

 

ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު

ޔަހޫދީން ކިޔާ ހައިކަލް ސުލައިމާން އަށް "ސޮލޮމޮން ޓެމްޕަލް" ނުވަތަ "ފަސްޓް ޓެމްޕަލް" ވެސް ކިޔައެވެ. ތަފާތު ނަންނަމުން ކިޔަސް އެތަން ނިސްބަތް އެ ކުރަނީ ނަބިއްޔާ ސަލާމްލެއްވި ސުލައިމާންގެފާނު ބިނާކުރެއްވި މިސްކިތްކޮޅު ކަމަށްވާ "ބައިތުލްމަޤްދިސް" އަށެވެ. މައިތުލްމަޤްދިސް ހުރި ސަރަޙައްދަށް މުސްލިމުން ކިޔަނީ "އަލްޙަރަމުއްޝަރީފް" އެވެ. އިނގިރޭސީން ކިޔަނީ "ޓެމްޕަލް މައުންޓް" އެވެ.

 

މާތްﷲ ގެ އަމުރުފުޅަށް ޤުދުސްގެ ބިމުގައި ނަބިއްޔާ ސުލައިމާންގެފާނު ބައިތުލްމަޤްދިސް ބިނާކުރެއްވިއެވެ. އެ މިސްކިތްކޮޅު ބިނާ ކުރެއްވީ ދުނިޔޭގައި މާތްﷲ އަށް އަޅުކަން ކުރުމަށް ދެވަނައަށް ބިނާކުރެވުނު މަސްޖިދުލް އަޤްޞާ ބިނާކުރެވިފައިވާ ސަރަޙައްދުގައި ކަމަށް ތާރީޚީ ޢިލްމުވެރިން ދެކެވަޑައިގަންނަވައެވެ. ދުނިޔޭގައި މާތްﷲ އަށް އަޅުކަން ކުރުމަށް ފުރަތަމަ ބިނާކުރެވުނީ މައްކާގައި ހުންނަ މަސްޖިދުލް ޙަރާމެވެ. މަސްޖިދުލް އަޤްޞާ ބިނާކުރެވުނީ މަސްޖިދިލް ޙަރާމް ބިނާކުރެވުނުތާ 40 އަހަރު ފަހުންނެވެ. މި ދެ މިސްކިތް ވެސް ބިނާކުރެއްވީ ސަލާމްލެއްވި އާދަމްގެފާނަށްފަހު ސަލާމްލެއްވި އިބްރާހީމްގެފާނެވެ. މުސްލިމުން މަސްޖިދުލް އަޤްޞާ ކިޔަނީ އެތައް ނަބީބޭކަލުންނަކާއި ރަސޫލު ބޭކަލުންނެއްގެ ވެސް ތާރީޚާ ގުޅިފައިވާ ސަރަޙައްދަކަށެވެ. 

 

ފަލަސްޠީނުގެ ގަދީމީ ތާރީޚު

 

ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު

ފަލަސްޠީނުގެ ގަދީމީ ތާރީޚު އޮޅުވާލުމަށް އިސްލާމްދީނުގެ ޢަދުވުން ޚާއްޞަ ޔަހޫދީން ގެންދަނީ ވަރަށް ބޮޑަށް މަސައްކަތް ކުރަމުންނެވެ. ފަލަސްޠީނުގެ ބިމުގެ މައްޗަށް ޒަޔަނިސްޓް ޔަހޫދީންކުރާ މިލުކުވެރިކަމުގެ ދައުވާ ސައްހަ އެއްޗަކަށް ހެދުމަށް ޓަކައެވެ. އެހެން ނަމަވެސް ފަލަސްޠީނުގެ ތާރީޚު ގުޅިފައިވަނީ ދުނިޔޭގެ ތާރީޚުގެ ވަރަށް މުހިންމު ހާދިސާތަކަކާ ކަމަށްވާތީ އެ ޙަޤީޤަތް އޮޅުވާލެވިފައެއް ނުވެއެވެ. 

މަނަދޫ މާމިސްކިތް ސަރަޙައްދު – މަނަދޫގެ އެންމެ ދުވަސްވީ ތާރީޚީ ތަރިކަ

 

ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު

މިލަދުންމަޑުލު ދެކުނު ބުރީ މަނަދޫއަކީ ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޤަދީމީ ރަށްތަކުގެ ތެރެއިން މައި ރަށެކެވެ. ރާއްޖޭގައި އެކި ދުވަސްވަރު ވެރިކަންކުރެއްވި ރަސްރަސްކަލުންނާއި މަހާރެހެންދިންގެ އިތުރުން ރާއްޖޭގެ އެކި ކަންކޮޅުތަކުގެ ރައްޔިތުން ވެސް ދަންނަ ފަރިތަ ރަށެކެވެ. ދިވެހި ރާއްޖެއިން މިހާތަނަށް ފެންނަންހުރި މުސްކުޅި ލިޔުންތަކުގެ ތެރެއިން އެންމެ ދުވަސްވީ ރަސްމީ ދެ ލިޔުންކަމުގައިވާ އިސްދޫ ލޯމާފާނާއި ދަނބިދޫ ލޯމާފާނުގައި ވެސް މަނަދޫގެ ނަން އައިސްފައިވުމަކީ މިކަމުގެ ހެއްކެކެވެ.

އެމްޔޫޓީސީ - މަނަދޫގައި ހެދި އެންމެ ބޮޑު ވިޔަފާރި ކުންފުނި

 

ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު

މަނަދޫގައި ހެދި އެންމެ ބޮޑު ވިޔަފާރި ކުންފުންޏަކީ އެމް.ޔޫ.ޓީ.ސީ އެވެ. އެއީ "މަނަދޫ ޔުނައިޓެޑް ޓްރޭޑިންގ ކޮމްޕެނީ" އެވެ. މި ކުންފުނި އުފެއްދިކަމަށް ބެލެވެނީ 1950 ގެ އަހަރުތަކުގެ ފަހުކޮޅުގައެވެ.

 އެމްޔޫޓީސީ އުފެއްދީ އޭރު މަނަދޫގައި ތިބި އެންމެ ބޮޑު ތިން މުއްސަނދިންނެވެ. އެއީ މަނަދޫ ފިނިވާގޭ ޤާސިމް ހާރޫނު (ކާސިން ހާޖީ) އާއި މަނަދޫ ދިލްބަހާރުގޭ އިބްރާހީމް ހާރޫނާއި މަނަދޫ ރަތްވިލާގޭ އަޙްމަދު ކަލޭފާނެވެ.  މި ތިން ބޭފުޅުންގެ ތެރެއިން މަނަދޫ ކާސިންހާޖީ އާއި އިބްރާހީމް ހާރޫނަކީ ދެބެންނެވެ. އެއީ މަނަދޫ ހާރޫނު ހާޖީ ކަލޭފާނުގެ ދެ ބޭފުޅުންނެވެ. އަޙްމަދު ކަލޭފާނަށް ވުރެ މި ދެ ބޭފުޅުންގެ މުދާވެރިކަމާއި މުއްސަނދިކަން އޭރު ތަންކޮޅެއް ބޮޑެވެ. އެކަމަކު ސިޔާސީ ގޮތުން އަޙްމަދު ކަލޭފަނަކީ އޭރު ވެސް ބާރުގަދަ ބޭފުޅެކެވެ. އެމްޔޫޓީސީ އުފެއްދީ ތިން ބޭފުޅުންގެ ހިއްސާ އެއްވަރަކަށް ބާއްވައިގެން ތިން ބޭފުޅުން ވެސް އެއް ވަރަކަށް ބައިވެރިވުން ބާއްވާ ގޮތަށެވެ. 

ވެރިކަމުގެ ނިޒާމު

 

ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު

 

ދުނިޔޭގެ ޑިމޮކްރެޓިކް ޤައުމުތަކުގައި މައިގަނޑު ގޮތެއްގައި ވެރިކަންކުރަނީ ބަރުލަމާނީ ނިޒާމު (ޕާލަމެންޓްރީ ސިސްޓަމް) އަށާއި ރިޔާސީ ނިޒާމު (ޕްރެޒިޑެންޝަލް ސިސްޓަމް) އަށެވެ. މި ދެ ނިޒާމު މަސްހުނިކޮށްގެން ސެމީ ޕްރެޒިޑެންޝަލް ސިސްޓަމް ހިންގާ ޤައުމުތައް ވެސް ދުނިޔޭގައި އެބަހުއްޓެވެ. ބަރުލަމާނީ ނިޒާމު އޮންނަ ޤައުމުތަކާއި ރިޔާސީ ނިޒާމު އޮންނަ ޤައުމުތަކުގައި ވެސް އެއް ނިޒާމެއް އޮތަސް އެކި ޤައުމުތަކުގައި ނިޒާމަށް ޢަމަލުކޮށް ހިންގުމުގައި ތަފާތުތައް ހުރެއެވެ. އެކަން ބިނާވެފައި އޮންނަނީ އެ ޤައުމެއްގެ ދުސްތޫރާއި ރައްޔިތުންގެ ވިސްނުމާއި ސަޤާފީ އާދަކާދަތަކުގެ މައްޗަށެވެ. 

 

ދިވެހި އަސްކަރިއްޔާއަށް މުޙައްމަދު އަމީނު ގެންނެވި ޒަމާނީ ބަދަލުތައް

 

ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު

ދިވެހި އަސްކަރިއްޔާގެ ބާރުތައް ސުމުއްވުލްއަމީރު މުޙައްމަދު އަމީން ދޮށިމޭނާ ކިލެގެފާނަށް ލިބިވަޑައިގަތީ ދިވެހި ދައުލަތް ހިންގެވުމުގެ ބާރުތައް އެމަނިކުފާނަށް ލިބިވަޑައިގެންނެވުމާއެކުގައެވެ. ދައުލަތް ހިންގެވުމުގެ އެންމެ މަތީބާރާ ހަވާލުވެ ވަޑައިގެން ހުންނެވި ވަޒީރުއްދާޚިލިއްޔާ އަލްއަމީރު ޙަސަން ފަރީދު ދީދީ ޗުއްޓީއެއް ނެންގެވުމާއެކު ވަޒީރުއް ދާޚިލިއްޔާގެ ޤާއިމް މަޤާމުގެ ގޮތުން ދައުލަތް ހިންގެވުމުގެ ޒިންމާ، މުޙައްމަދު އަމީން ދީދީއާ ހަވާލު ކުރެވުނެވެ. މި ބަދަލާއެކު ސިފައިންގެ ވެރިކަން މުޙައްމަދު އަމީން ދީދީއަށް ލިބިވަޑައިގަތީ 1942 ވަނަ އަހަރުއެވެ.  އެ ހިސާބުން ފެށިގެން ސިފައިންގެ ކަންތައްތަކުގެ ތެރެއަށް  މުޙައްމަދު އަމީން ގެންދެވީ ވަދެވަޑައި ގަންނަވަމުންނެވެ. 

އަލްއަމީރު ޙަސަން ފަރީދު ދީދީގެ ސިފައިންގެ ވެރިކަން

 

ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު

ސިފައިންގެ ވެރިކަމުގެ ބާރުތައް އަލްއަމީރު ޙަސަން ފަރީދު ދީދީއަށް ލިބިވަޑައިގަތީ ދިވެހިރާއްޖޭގެ ފުރަތަމަ ޤާނޫނު އަސާސީއާ އެކުގައެވެ. އެ ޤާނޫނު އަސާސީގެ ދަށުން ދެ ވުޒާރާއެއްގެ ވަޒީރުކަމާއެކު ވަޒީރުލްޢަސްކަރިއްޔާގެ ނާއިބުކަން ލިބިވަޑައިގަތުމުންނެވެ. ސިފައިންގެ އެންމެ މަތީ ވެރިޔާއަކީ އަބަދުވެސް ދިވެހި ދައުލަތުގެ އެންމެ އިސް ވެރިޔަކަށް އޭރަކު ހުންނަވާ ބޭފުޅެކެވެ. ރަސްކަމުގެ ދުވަސްވަރު އެއީ ކީރިތި މަހާރަދުންނެވެ. ދެވަނަ ބޮޑު ހަނގުރާމައިގެ ދުވަސްވަރު ދިވެހި ރަސްކަމުގެ ތަޚުތުގައި ރަސްކަލަކު ނެތި ދައުލަތް ހިންގުމުގެ ހުރިހާ ބާރެއް ވެސް ޙަސަން ފަރީދު ދީދީއަށް ލިބިވަޑައިގެންނެވިއެވެ. ކުރިއްސުރެ ސިފައިންގެ މައްޗަށް އޮތް ނުފޫޒާއި ބާރުގެ އިތުރުން އެ ދުވަސްވަރު ދިވެހި ސިފައިންގެ އެންމެ މަތީ ވެރިކަން ވެސް ޙަޤީޤަތުގައި އޮތީ އެމަނިކުފާނުގެ އަތްޕުޅުގައިކަމަށް ދެންނެވިދާނެއެވެ.

ރިޔާސީ އިންތިޚާބު 2023 ގައި ރާއްޖޭގެ 100 ދީނީ ޢިލްމުވެރިންގެ ބަސް

ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު 

 

ތިރީގައި މިވަނީ 2023 ވަނަ އަހަރު ބޭއްވި ރިޔާސީ އިންތިޚާބާ ދިމާކޮށް ދިވެހިރާއްޖޭގެ 100 ދީނީ ޢިލްމުވެރިއަކު ނެރުއްވި އެ ބޭފުޅުންނަށް ފެނިވަޑައިގަންނަވާގޮތުގައި އިންތިޚާބުގައި ވާދަކުރައްވާ ކެންޑިޑޭޓުންގެ ތެރެއިން އެންމެ ރަނގަޅީ ކޮން ބޭފުޅެއްކަން ބަޔާންކުރައްވާ ނެރުއްވި ބަޔާނެވެ. މި ބަޔާން މި ބްލޮގުގައި ޝާއިޢު މިކުރަނީ ހަމައެކަނި ތާރީޚަށް ޓަކައެވެ. މި ބްލޮގުގައި މި ބަޔާން ޕަބްލިޝިން މިކުރެވެނީ އިންތިޚާބު ނިމުމަށްފަހުގައެވެ. 

 

ފަޟީލަތުއްޝައިޚް ޢުޘްމާން ޢަބްދުﷲ އިސްލާމްދީނަށް ކުރެއްވި އަގުހުރި ޚިދުމަތްތައް

 

ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު

 

އަޅުގަނޑު ކުޑައިރު ރޭޑިއޯއިން ފޮނުވި ދީނީ ވަރަށް ގިނަ ޕްރޮގްރާމްތަކެއްގައި އެންމެ ގިނައިން އިވެމުންދިޔަ އެއް އަޑަކީ ށ. މަރޮށްޓަށް އުފަން މ. ރިހާބު ފަޟީލަތުއްޝައިޚު ޢުޘްމާނު ޢަބްދުﷲ ޢުމްރީގެ އަޑެވެ. "ފަރުޟު ޒަކާތް" ފަދަ ޕްރޮގްރާމްތަކަކީ އުޘްމާން ޢަބްދުﷲއަށްޚާއްޞަ ޕްރޮގްރާމެކޭ އޭރު އަޅުގަނޑަށް ހީވެފައި އޮތެވެ. އެ ސިލްސިލާ ޕްރޮގްރާމްގައި ޢުޘްމާން ޢަބްދުﷲގެ މަޑުމައިތިރި އަޑުން ދެއްވި ހެޔޮ ނަސޭހަތްތައް ގިނަ ބަޔަކަށް ވަރަށް ކަމުދިޔައެވެ. ރޭޑިއޯގެ އިތުރުން ޓީވީ މޯލްޑިވްސްއިން ފޮނުއްވި ދީނީ ގިނަ ޕްރޮގްރާމްތަކެއް މެދުވެރިކޮށް ވެސް ޢުޘްމާން ޢަބްދުﷲ ގެ އަގުހުރި ޚިދުމަތްތައް ދިވެހީންނަށް ދިޔައީ ލިބެމުންނެވެ.

 

ކުރުވާހަކަ: ރަނގަޅު ނޫނިއްޔެވެ.

 

ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު

 

ރަސްގެފާނުގެ ގަނޑުވަރުގައި ގެންގުޅުއްވި އަންހެން ކައްކާއެކެވެ. މި ކަނބުލޭގެއާ ރަސްގެފާނާ މާތް ގާތްގުޅުމެއް އުފެދިއްޖެކަން ރަސްގެފާނުގެ އަނބިކަމަނާއަށް ހީފުޅު ވެއްޖެއެވެ. ކެއްކުމުގެ އިތުރުން މޭޒުކޮޅު ބެލެހެއްޓުމާއި ރަސްގެފާނަށް ފަރިއްކޮޅު ވަތްކުރުމުގެ މަގާމު އޭރު ފުރަނީ އެ ކައްކާއެވެ. މި ޝައްކެއް ހިނގާފައި ވަނިކޮށް ރަސްގެފާނު އެ ކަނބުލޭގެއާ ހީސަމާސާ ކުރައްވާ އުޅުއްވާތަން ވެސް މަހާރެހެންދިއަށް ފެނިވަޑައި ގަންނަވަން ފަށައިފިއެވެ. 

 

ބްރިގޭޑިއަރ ޖެނެރަލް (ރިޓަޔަރޑް) މުޙައްމަދު ޝަރީފުގެ އަގުހުރި އަސްކަރީ ޚިދުމަތް

 

ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު 

 

ބްރިގޭޑިއަރ ޖެނެރަލް (ރިޓަޔަރޑް) މުޙައްމަދު ޝަރީފް (ސަރވިސް ނަންބަރު: 720) އަކީ، 1982 ފެބުރުވަރީ 27 ވަނަ ދުވަހުން ފެށިގެން ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޤައުމީ ދިފާޢީ ބާރުގައި 41 އަހަރާއި، 5 މަހާއި، 18 ދުވަހުގެ ދިގު މުއްދަތެއްގައި ތެދުވެރިކަމާއި އިޚްލާޞްތެރިކަމާއެކު ޤައުމަށް އަގުހުރި ޚިދުމަތްތަކެއް ކޮށްދެއްވާފައިވާ ބޭފުޅެކެވެ. ލާންސް ކޯޕްރަލް ރޭންކުގައި އަސްކަރީ ޚިދުމަތް ފެށްޓެވި ބްރިގޭޑިއަރ ޖެނެރަލް (ރިޓަޔަރޑް) މުޙައްމަދު ޝރީފް، އެންލިސްޓެޑް ރޭންކުތަކުގެ ތެރެއިން ކޯޕްރަލް، ސާރޖަންޓް، ސްޓާފް ސާރޖަންޓް، ވޮރަންޓް އޮފިސަރ ގްރޭޑް 2 އަދި ވޮރަންޓް އޮފިސަރ ގްރޭޑް 1 ގެ ރޭންކުގައި ޚިދުމަތް ކުރައްވާފައިވެއެވެ. ބްރިގޭޑިއަރ ޖެނެރަލް (ރިޓަޔަރޑް) މުޙައްމަދު ޝރީފް ކަމިޝަން ކުރެއްވީ 21 އެޕްރީލް 1998 ގައެވެ. ލެފްޓިނަންޓް، ފަސްޓް ލެފްޓިނަންޓް، ކެޕްޓަން، މޭޖަރ، ލެފްޓިނަންޓް ކާނަލް، ކާނަލްގެ ރޭންކުގައި ދިވެހި އަސްކަރިއްޔާއަށް އަގުހުރި ޚިދުމަތްތަކެއް ކުރެއްވި ބްރިގޭޑިއަރ ޖެނެރަލް (ރިޓަޔަރޑް) މުޙައްމަދު ޝރީފް، ބްރިގޭޑިއަރ ޖެނެރަލްގެ ރޭންކަށް ޕްރޮމޯޓް ކުރެއްވީ 24 ޖަނަވަރީ 2021 ގައެވެ. 

 

އީކޯވަސް މީ ކޮން ޖަމާޢަތެއް؟

 

ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު

 

ހުޅަނގު އެފްރިކާގެ ޤައުމުތަކުގެ އިޤްތިޞާދީ ޖަމްޢިއްޔާ (އިކޮނޮމިކް ކޮމިއުނިޓީ އޮފް ވެސްޓް އެފްރިކަން ސްޓޭޓްސް) ނުވަތަ (ECOWAS) ގައި ހިމެނެނީ 15 ޤައުމެކެވެ. އެއީ ބެނިން، ބުރްކިނާ ފާސޯ، ކެބޯ ވަރޑޭ، ކޯޓް ޑި އައިވޯއާ، ދަ ގަމްބިއާ، ގާނާ، ގިނީ، ގިނީ - ބިސާއޯ، ލައިބީރިއާ، މާލީ، ނައިޖަރ، ނައިޖީރިއާ، ސެނެގާލް، ސިއެރާ ލިއޯން، އަދި ޓޯގޯ އެވެ. 

 

އިސްދޫ ލޯމާފާނުގައި އޮތީ ކޮން ވާހަކައެއް؟

 

ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު

ދިވެހިރާއްޖެއިން ފެންނަން އޮތް އެންމެ ދުވަސްވީ ރަސްމީ އެއް ލިޔުމަކީ އިސްދޫ ލޯމާފާނެވެ. އިސްދޫ ލޯމާފާނު ލިޔެވިފައި ވަނީ އައްސުލްޠާން ދިނެއި ކަލަމިންޖާ ސިރީ ގަޑަނާދީއްތަ މަހާރަދުން (1192 - 1198) ގެ ރަސްކަމުގެ ތިންވަނަ އަހަރުއެވެ. އެއީ ކީރިތި ރަސޫލާ ސުވަރުގަ ވަޑައިގެންނެވިތާ 582 އަހަރު ފަހެވެ. ހިޖުރީގޮތުން 592 ވަނަ އަހަރެވެ. އެއީ މީލާދީން 1194 ވަނަ އަހަރެވެ. ގަދަނާދީއްތަ މަހާރަދުންގެ އަމުރުފުޅަށް އިސްދޫ ލޯމާފާނު ލިޔުއްވީ ފެހެންދޫ ފެހިފުނައަވަށު ފަނޑިއަތާއެވެ. 

 

އިސްދޫ އިސްލާމްކުރެއްވި ހާދިސާ

 

ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު 

 

ހައްދުންމަތީ އިސްދޫއަށް އެ ނަން ކިޔެނީ އެ ރަށް އެ ސަރަޙައްދުގެ އެހެން ރަށްރަށަށްވުރެ އިސް ވީމައެވެ. އެ ރަށަކީ އެ ރަށް އިސްލާމް ކުރުމުގެ ކުރިން، ބުދު ދީނުގައި އޮތް އިރު ވެސް އިސް ރަށެކެވެ. އަދި އިސްލާމްކުރުމަށް ފަހުގައި ވެސް އެ އިސްކަން ދިވެހި ދައުލަތުން ދެއްވާފައިވާ ރަށެކެވެ. ދިވެހިރާއްޖެ އިސްލާމްވީ މީލާދީން 1153 ވަނަ އަހަރުއެވެ. އިސްދޫ އިސްލާމް ކުރެއްވީ އޭގެ ގާތްގަނޑަކަށް 42 އަހަރު ފަހުން 1195 ވަނަ އަހަރުއެވެ. އިސްދޫ އިސްލާމް ކުރެއްވީ އައްސުލްޠާން ދިނެއި ކަލަމިންޖާ، ސިރީ ގަޑަނާދީއްތަ މަހާރަދުންގެ ރަސްކަމުގެ ތިން ވަނަ އަހަރުއެވެ. މި ރަދުން ރާއްޖޭގެ ރަސްކަމުގައި ރެދަލި ކުރެއްވީ މީލާދީން 1192 ވަނަ އަހަރުން 1198 ވަނަ އަހަރަށެވެ. 

 

ލެފްޓިނަންޓް ކާނަލް (ރިޓަޔަރޑް) އިބްރާހީމް ރަޝީދުގެ ސިފައިންގެ އަގުހުރި ޚިދުމަތް

 

ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު 

 

ލެފްޓިނަންޓް ކާނަލް (ރިޓަޔަރޑް) އިބްރާހީމް ރަޝީދަކީ ދިވެހި އަސްކަރިއްޔާގައި އިސް މަޤާމުތަކެއް ފުރުއްވައި ތަފާތު ދާއިރާތަކުން ޚިދުމަތްކުރައްވާފައިވާ ބޭފުޅެކެވެ. ދިވެހި އަސްކަރީ ޚިދުމަތާ ގުޅިވަޑައިގެންނެވީ 25 ޑިސެންބަރު 1983 ގައި ލާންސް ކޯޕްރަލް ރޭންކުގައެވެ. ޕައިލެޓެއްގެ ގޮތުގައި ސިފައިންގެ ޚިދުމަތް ފައްޓަވައި އެންލިސްޓެޑް ރޭންކްތަކުގެ ތެރެއިން ލާންސްކޯޕްރަލް، ކޯޕްރަލް، ސާރޖަންޓް ރޭންކުގައި މަސައްކަތް ކުރެއްވިއެވެ. ލެފްޓިނަންޓް ކާނަލް (ރިޓަޔަރޑް) އިބްރާހީމް ރަޝީދު ކަމިޝަން ކުރެއްވީ 06 ޖޫން 1988 ގައެވެ. އޮފިސަރ ކެރިއަރގައި ލެފްޓިނަންޓް، ފަސްޓް ލެފްޓިނަންޓް، ކެޕްޓަން، މޭޖަރ، އަދި ލެފްޓިނަންޓް ކާނަލްގެ ރޭންކުގައި ވަނީ ޚިދުމަތް ކުރައްވާފައެވެ.  

ލެފްޓިނަންޓް ކާނަލް (ރިޓަޔަރޑް) އިބްރާހީމް ރަޝީދަކީ އެންމެ ކުޑައިރުއްސުރެ ޕައިލެޓަކަށް ވެވަޑައިގަތުމުގެ ހުވަފެން ދެކެވަޑައިގެންނެވި ބޭފުޅެކެވެ. މަޖީދިއްޔާ ސްކޫލުން އޭލެވެލް ނިންމެވުމަށްފަހު ޕައިލެޓްކަން ކިޔެވުމަށް ސަރުކާރުގެ ޚަރަދުގައި އެންމެ ފުރަތަމަ ވަޑައިގަތީ ޕާކިސްތާނަށެވެ. ޕާކިސްތާންގައި ތަޢުލީމް ހާސިލު ކުރައްވަމުން ގެންދަވަނިކޮށް ބޮޑުވަޒީރު ޒުލްފިޤާރު ޢަލީ ބުއްޓޫގެ ވެރިކަން އިންޤިލާބަކުން ބަދަލުކޮށްލުމާއެކު ޕާކިސްތާނުގައި ހަމަނުޖެހުންތައް ބޮޑުވިއެވެ. އެ ޤައުމުގެ ހާލަތު ގޯސްވުމާ ގުޅިގެން އޭރު އެ ޤައުމުގައި ތިބި ހުރިހާ ދިވެހި ކިޔަވާ ކުދިން ރާއްޖެ ގެނައުމަށް ސަރުކާރުން ނިންމެވުމުން އިބްރާހީމް ރަޝީދަށް ވެސް ޖެހިވަޑައިގެންނެވީ 1979 ވަނަ އަހަރު ރާއްޖެ ވަޑައިގަންނަވާށެވެ. އެއަށްފަހު ދިވެހިރާއްޖޭގެ ފޮރިން މިނިސްޓްރީގައި ދުވަސްކޮޅަކު ޚިދުމަތް ކުރެއްވުމަށްފަހު އޮސްޓްރޭލިއާ ސަރުކާރުން ދެއްވި ސްކޯލާޝިޕެއްގައި 1982 ވަނަ އަހަރު ޕައިލެޓްކަން ދަސްކުރައްވަން ތައިލޭންޑަށް ވަޑައިގަންނެވިއެވެ. ޗުއްޓީއެއް ނުނަންގަވައި ގާތްގަނޑަކަށް 18 މަސްދުވަހުން އެ ކޯސް ފުރިހަމަކުރެއްވިއެވެ. ދިވެހި ފުރަތަމަ ޕައިލެޓަށް ނުވިޔަސް، ދިވެހިރާއްޖޭގެ ސިވިލް އޭވިއޭޝަނުން ފުރަތަމަ ދިވެހި ޕައިލެޓް ލައިންސަންސް ހާސިލުކުރެއްވުމުގެ ޝަރަފު ލެފްޓިނަންޓް ކާނަލް (ރިޓަޔަރޑް) އިބްރާހީމް ރަޝީދަށް ލިބިވަޑައިގެންނެވިއެވެ.

މިއުޒިކަލް ޑްރާމާ: ކަޅުތުއްކަލާ

ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު

ނޯޓް: މިއީ 2023 ޖުލައި 26 ވަނަ ދުވަހު ފާހަގަކުރި ދިވެހިރާއްޖޭގެ ފަޚުރުވެރި 59 ވަނަ މިނިވަން ދުވަހުގެ ހެވިކަމާއި ކުޅިވަރުގެ ހަރަކާތްތަކުގައި ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޤައުމީ ދިފާޢީ ބާރުން ތައްޔާރުކުރި މިއުޒިކަލް ޑްރާމާގައި ކީ ލަވަތަކުގެ ޅެންތަކެވެ. މި ޅެންތައް ހެދުމުގެ ފުރުސަތު ދެއްވި ކަމަށް ޓަކައި އެމްއެންޑީއެފްގެ ލީޑަރޝިޕަށް އިޚްލާޞްތެރިކަމާއެކު ޝުކުރު ދަންނަވަމެވެ. މި މިއުޒިކަލް ޑްރާމާގެ މަފްހޫމް ތައްޔާރުކުރައްވައި ޑައިރެކްޓްކުރެއްވީ ލެފްޓިނަންޓް (ރިޓަޔަރޑް) އަޝްހަރު ވަޙީދެވެ.

 

ކަޅުތުއްކަލާއަކީ، މީލާދީން ހާހާ ސޯޅަސަތޭކަ އެކާވީސް ވަނަ އަހަރުން ހާހާ ސޯޅަ ސަތޭކަ އަށާޅީސް ވަނަ އަހަރަށް ދިވެހިރާއްޖޭގެ ރަސްކަމުގައި ރެދަލިކުރެއްވި އައްސުލްޠާން މުޙައްމަދު ޢިމާދުއްދީން (އެއްވަނަ) ސިރީ ކުލަ ސުންދުރަ ކައްތިރި ބަވަނަ މަހާރަދުން. ނުވަތަ  މަޝްހޫރު ބޮޑު ރަސްގެފާނު. އުތީމު ޝަހީދު އަލިތަކުރުފާނުގެ މުނިކާފަ ދަރިކަލުން ކަޅުތުއްކަލާއަކީ ދިވެހިތާރީޚު ދުށް އެންމެ ވަރުގަދަ އަސްކަރީ އަދި ދިފާޢީ ޤައުމީ އެއް ޚިދުމަތްތެރިޔާ.

ރާއްޖޭގެ މިނިވަންކަމުގެ  ދިފާޢަށްޓަކައި ފުރަމާލޭގައި ދިފާޢީ ބުރުޒުތައް ބިނާކުރައްވައި ބޮޑުފާރު ރާނުއްވައި، ބަޑިދޮރުތައް ކަނޑުއްވައި، ހަތިޔާރު ހޯއްދަވައި، ދިވެހިރާއްޖޭގެ ދިފާޢީ ނިޒާމު ވަރުގަދަ ކުރައްވައި، ދުޝްމަނުން އައި ކޮންމެ ފަހަރަކު މިކަން ކެރިގެން ހަނގުރާމަކުރައްވައި ދުޝްމަނުން ބަލިކުރެއްވި. ދިވެހިރާއްޖޭގައި އަމާންކަން ޤާއިމުކުރައްވައި، ބޭރުގެ ގުޅުންތައް ބަދަހިކުރައްވައި، ވިޔާފަރި ފުޅާކުރައްވައި ދިވެހި ރައްޔިތުންނަށް ތަނަވަސްކަމާއި އުފާވެރިކަން ހޯއްދަވައިދެއްވި.

މި މިއުޒިކަލް ޑްރާމާ ފެށިގެން މިދަނީ ކަޅުތުއްކަލާ ދިވެހިރާއްޖޭގެ ރަސްކަމަށް އިސްވެވަޑައިގެންނެވިތާ ފަސްވަނަ އަހަރު ޕޯޗްގީޒުންގެ ފަނަރަ ގުރާބެއް އައިސް މާލެއަށް ބޮޑުބަޑިން ހަމަލާދިން ހަނގުރާމާއިން. އެއަށްފަހު މާލޭގެ ދިފާޢުއަށް ކަޅުތުއްކަލާ އިސްވެ ހުންނަވާ ކުރެއްވި ބަރުގަދަ ދިފާޢީ މަސައްކަތްތަކާއި، ދިވެހިރައްޔިތުންނާއި ދިވެހި އަސްކަރުންގެ ހިތްތަކުގައި ޤައުމުގެ މިނިވަންކަމާމެދު އޮތް މަތިވެތި ޤައުމީ ލޯތްބާއި ޤައުމީ ރޫޙު ފެނިވަޑައިގަންނަވާނެ.