މިހެން އުޅެގެން މަރުވާއިރު ޝަހާދަތަކީ ކިޔޭގެ އެއްޗެއް ނޫނެވެ

އަހަރެންގެ ރަޙްމަތްތެރި މުޙައްމަދު ޚަލީލު ބުންޏެވެ. މަރުވާއިރު ޝަހާދަތް ކިޔާލެވިދާނެކަމަށް ހީކުރިއަސް އެއީ މިހެން އުޅެގެން ކުރެވޭނެ ކަމެއްނޫންކަށް މިހާރު ޔަގީންވެއްޖެއެވެ. ޚަލީލު އެއް ދުވަހަކު ދިޔައީ ދުވެލާށެވެ. ޓްރެކް ދަނޑުގައި ދެތިންބުރު ޖަހާލުމަށްފަހު ޕްޝަޕްސް އާއި ޝިޓްއަޕްސް ހެދިއެވެ. ގިނަ ދުވަސްތަކެއް ވަންދެން ދުވެނުލާ ހުރެފައި ޚަލީލު ދުވެލާފައި ގެއަށްދިޔައެވެ. ގެއަށްގޮސް ފެންނުވަރާ އޭނާ މަޑުކޮށްލިއެވެ. ދާހިތްލުން މައިތިރި ނުވާތީއެވެ. ކުޑައިކޮށް ހުންނަނީ ހިތްއަވަސްވެ ކަންބޮޑުވާގޮތެއް ވެފައެވެ. އެހެން އޮއްވާ ޚަލީލު އަންހެނުން ބުނެފިއެވެ. މާރީއްޗަކަށް ފެންނުވަރާ ތިނަ އޮންނަނީ ކީއްވެގެން ހެއްޔެވެ؟ ޚަލީލު ބުނެފިއެވެ. މިއުޅެނީ ދާހިލުން ނުހުއްޓިގެންނެވެ. އެހެން އޮންނަތާ އިރުކޮޅެއްވީފަހުން އަނެއްކާވެސް ޚަލީލު އަންހެނުން އައިސް ވާހަކަ ދެއްކިއެވެ. ޚަލީލަށް ވާގޮތް ކިޔައިދިނުމުން އަންހެނުން ބުނީ ހޮސްޕިޓަލަށް ދާންވީ ކަމުގައެވެ.

އެންމެފަހުން ހޮސްޕިޓަލަށް ދާން ނިންމިއެވެ. އެކަމަކު ގޭމީހުންކައިރި ބުނީ ތަނަކަށް ގޮސްލަނީކަމަށެވެ. ޚަލީލު އާއި ޚަލީލުގެ އަންހެނުން ސައިކަލުގައި ހެންވޭރުން އައިޖީއެމްއެޗަށް ދިއުމަށް ނައްޓާލިއެވެ. ސައިކަލް ދުއްވަންއިނީ ޚަލީލެވެ. އަޙްމަދިއްޔާ ސްކޫލާ އަރާ ހަމަވިތަނާ ޚަލީލުގެ ދެއަތް ފިނިވާން ފެށިއެވެ. ސައިކަލް މަޑުކޮށްފައި ޚަލީލަށް ވާގޮތް އަންހެނުން ކައިރި ބުންޏެވެ. މެއަށް ބާރުކޮށް ނޭވާ ހާސްވަނީއެވެ. އަތުގެ އިނގިލަތަކުން ފެށިގެން މުޅިއަތް އައްސިވަނީއެވެ. އެވަގުތު އެތަން ބަލަންހުރި މީހަކު އައިސް ޚަލީލުގެ އަންހެނުންނާއެކު ޚަލީލު އެތަނުން ދިޔަ ޓެކްސީއަކަށް އެރުވިއެވެ. އޭރު ޚަލީލު ތެޅިފޮޅެނީއެވެ. ނޭވާނައިސްގެންނެވެ. ނޭވާ ހާސްވާތީއެވެ. ޚަލީލު ހީކުރީ އޭނާގެ ފުރާނަ ދަނީ ކަމަށެވެ. ޓެކްސީގެ ބިއްލޫރިގަނޑު ތިރިކޮށްގެން ބޯބޭރަށް ލެވޭތޯވެސް ޚަލީލު އުޅެއެވެ. އަންހެނުން ހަނދާނެގޮތް ބޮޑުވެފައި ބާރަށް ޓެކްސީ ދުއްވަން ބުނެއެވެ. ޚަލީލު ހީކުރީ ކާރުތެރެއަށް އޭނާ މަރުވަނީކަމަށެވެ.

ހޮސްޕިޓަލަށް ގެންގޮސް ހާޓްއެޓޭކް ޖެހޭ މީހުންނަށް ޖަހާކަހަލަ ވަރުގަދަ ދެ އިންޖެކްޝަން ޖަހައިފިއެވެ. އިރުކޮޅަކުން މައިތިރިވަމުންގޮސް ޚަލީލު ހަމައަކަށް އެޅިއްޖެއެވެ. އޭގެފަހުން ނެގި ޓެސްޓްތަކުންވެސް ކަމެއް ޑޮކްޓަރުންނަކަށް ފާހަގައެއް ނުކުރެވުނެވެ. އެތެރެ ހަށީގެ ޑޮކްޓަރުންވެސް ބުނީ ކަމެއް ނެތް ކަމަށެވެ. ދުވެހެދުމުންވީ ގޮތެއްކަމަށްވާނަމަ ޑޮކްޓަރުންގެ ލަފައަކީ ނުދުވުމެވެ. އެކަމުގައި އަވަސް އަވަހަށް ޚަލީލު ދިޔައީ ފަރުވާ ހޯދަން އިންޑިއާއަށެވެ. ހިތުގެ ބައިވަރު ޓެސްޓްތައް ހެދިއެވެ. ހިތުގެ މައްސަލައެއް ނެތެވެ. ޚަލީލު ބުނިގޮތުގައި ކްލޮސްޓްރޯލް މަތީއެވެ. ޑޮކްޓަރުންގެ ލަފައަކީ ބޭސް ބޭނުންކޮށްގެން ކޮލޮސްޓްރޯލް ދަށްކުރުމެވެ. ކޮންމެއަކަސް ﷲ ގެ މިންވަރުފުޅުން ޚަލީލް ޝިފާ ލިބިއްޖެއެވެ.

ޚަލީލު ބުނިގޮތުގައި މިކަމުން އެނގުނު ކަމަކީ ހަގީގަތުގައި އެދުވަހު މަރުވި ނަމަވެސް އޭނާއަށް ޝަހާދަތް ނުކިޔޭނެކަމެވެ. އޭނާއަކަށް ޝަހާދަތް މައްޗަކުން ހަނދާނެއް ނުވިއެވެ. ﷲގެ މައްޗަކުން ހަނދާނެއް ނުވިއެވެ. ބައްޔަށް ޝިފާ ދެއްވަނީ ﷲ ކަމާއި ފުރާނަ ގެންދަވަނީ އެކަލާނގެ ހަޒުރަތަށްކަމެއް އެވަގުތަކު ހަނދާނަކަށް ނައެވެ. ޚަލީލު ބުނިގޮތުގައި އުޅެވޭގޮތް ރަނގަޅު ނޫނީއެވެ. ރަނގަޅަށް ނޫޅޭ މީހަކަށް ޝަހާދަތުގެ ދެކަލިމަ ނުކިޔޭނެކަން ޚަލީލަށް ޔަގީންވީ މިހާދިސާއިންނެވެ.

ވިސާކާޑަކީ ބިރެއް

އަހަރެންގެ ރައްޓެހި އަޙުމަދާއި ލަތީއާއެކު މިރޭ ލެމަންގްރާސް އަށް ދިޔައީމެވެ. އަހަރެން ކެއީ ފްރައިޑް ރައިސް އެކެވެ. ރަޙުމަތްތެރިން ކެއީ ފްރައިޑް ނޫލްސްއެވެ. އެކިއެކި ވާހަކަތައް ދައްކަމުންގޮސް ލަތީ ބުންޏެވެ. ވިސާކާޑަށް ވަރަށް ބަލައިގެން އުޅެއްޗެވެ. އަހަރެންގެ އަންހެނުންގެ ދައްތައަށް ވިސާޑުން ލަޑެއް ލިބިއްޖެއެވެ. އަހަރެން ބުނީމެވެ. ތިއައީ ހާދަހާވާ ބޮޑު ބިރެއްތާއެވެ. ލަތީ ބުނިގޮތުގައި އަންހެނުންގެ ދައްތަގެ ކާޑު މެދުވެރިކޮށް އިންޓަރނެޓުން އެއީ ކާކުކަން ނޭގި ވިޔަފާރިކޮށް ހުސްކޮށްލީއެވެ. އޭނާއަށް އެލަނޑު ލިބުނުއިރު އެއީ އިންޓަރނެޓް ބޭކިންގެ ޚިދުމަތް ހޯދާ މީހެކޭވެސް ބުންޏެވެ.

އަޙުމަދު ބުންޏެވެ. މަށަށްވެސް ލަނޑެއް ލިބުނެވެ. އީމޭލަށް އައި މޭލަކަށް މީހަކަށް ވޯޓުދިނީއެވެ. ކާޑު ނަންބަރުތައް ޖަހައިގެންނެވެ. އިރުކޮޅަކުން ކުޑަކޮށް ޝައްކުވެގެން އަންހެނުންނަށް ގުޅީއެވެ. އަޙުމަދު އަންހެނުން އުޅެނީ ބޭންކުގައެވެ. އެކަންވެފައި އޮތްގޮތެއް ބެލިއިރު އަހުމަދުގެ ކާޑުން 500 ރުފިޔާ އޮތީ ކަޑާލާފައެވެ. ދެން އަވަސް އަވަހަށް އަހްމަދުގެ އެކާޑު ކެންސަލްކޮށް އަލުން އާ ކާޑެއް ހެއްދިއްޔޭ ބުންޏެވެ.

އަހަރެން ބުނީމެވެ. އާއެކެވެ. ވިސާކާޑަކީ ބިރެކެވެ. ވަގުތު ނެތުމާއެކު އަހަރެންގެ ތަޖުރިބާ ހިއްސާކޮށްލެވޭ ގޮތެއްނުވިއެވެ. ލަތީ މާއަވަހަކަށް ތާކަށް ދާންވެގެން އެރެއަށް ވާހަކަތައް ކުރުކުރީއެވެ.

ޝިހާބުގެ ނަސޭހަތް

ބައްޕަ ކިޔައިދިނެވެ. ހޮޅުދޫ ޙަސަން ކަލޭފާނު ( ހޮޅުދޫ ޙަސަން މުޙައްމަދު) އަށް އަތޮޅުވެރިން ފުރަތަމަ ލިބިވަޑައިގެންނެވީ އިބްރާހިމް ނާސިރުގެ ދައުރުގައެވެ. އޭރު ޙަސަން ކަލޭފާނުއުގެ އުމުރުފުޅުން ވަރަށް ޒުވާނެވެ. ފުރަތަމަ އަތޮޅުވެރިކަން ލިބިވަޑައިގަތުމުން އިބްރާހިމް ޝިހާބުގެ އަރިހަށްގޮސް ފައިންޕުޅު ދެކެފިއެވެ. އޭރު ޝިހާބަކީ ބަންޑާރަނައިބެވެ.

ޙަސަން ކަލޭފާނު ޝިހާބުގެ އަރިހުގައި ދެންނެވިއެވެ. އަޅުގަނޑަށް އަތޮޅުވެރިކަން ލިބިއްޖެއެވެ. މިފަދަ ބޮޑުކަމަކަށް ދާއިރު މަނިކުފާނުގެ ނަސޭހަތެއް ލިބޭތޯ އައީމެވެ. އިރުކޮޅަކު ހަނު އިންނަވާފައި ޝިހާބު ވިދާޅުވިއެވެ. ޙަސަން މުޙައްމަދާވޭ އަޅުގަނޑު ދޭނެ ނަސޭހަތަކީ ދެކަމެކެވެ. އެއްކަމަކީ އެއްގޮތަކަށްވެސް މީހުން ކުށްވެރިކުރަން ނޫޅޭށެވެ. ދެވަނަ ނަސޭހަތަކީ މީހަކު ކުށްވެރިވެއްޖެނަމަ އޭނާ ސަލާމަތްކުރަން ނޫޅޭށެވެ.

ބައްޕަ ބުނުއްވި ގޮތުގައި ހަސަން ކަލޭފާނަކީ ޢުމުރު ދުވަހަށްވެސް އެސިޔާސަތުގައި ހުންނެވި ބޭފުޅެކެވެ. ޙަސަން ކަލޭފާނު އަވަހާރަވީވެސް އަތޮޅުވެރިކަމުގައި ނ. އަތޮޅުގައި ހުންނަވަނިކޮށެވެ.

ހާލުގެ ޝަރީޢަތް

މިއީ މަންމަ ކިޔައިދިން ވާހަކައެކެވެ. އެދުވަސްވަރަކީ ކުކުޅުހާ ރަށުތެރެއަށް ދޫކޮށްލާފައިއޮތް ދުވަސްވަރެވެ. ބައެއް މީހުން ގޭގައި ކުކުޅުހާލަށް ކާންދީ އޮޅުކޮށްގެން ގެންގުޅެއެވެ. އަދި ތަފާތު ފާހަގަތައް ކުކުޅުހާލުގައި ޖަހާފައިހުރެއެވެ. އަގޮޓި އެޅުވުމާއި ފިޔަގަނޑުގައި ފޮތި އެއްސުމަކީ އެގޮތުންކޮށްއުޅޭ ކަންތައްތަކެވެ.

މަންމަ ގެންގުޅުނު ބޮޑު ކިރުޅި ހާލެއް ގެއްލިއްޖެއެވެ. އާންމުކޮށް ގެއަށް ކާންއެޅީމާ އައިސް ކައިއުޅޭ މިހާ ގެއްލުމުން ކޮންމެވެސް ބަޔަކު ވަގަށް ހިފައިގެން ކެއީ ކަމަށް މަންމަހުރީ ނިންމައިގެންނެވެ. މިހެން އުޅެނިކޮށް އެތައް ދުވަހެއްވީފަހުން އަލިކޮއިއަބުރުބޭ ( ޢަބްދުއްރަޙްމާނު ޢަލީ ) މިކަހަލަ ހާލެއް ގެންގުޅޭ ޚަބަރު މަންމައަށް ލިބިއްޖެއެވެ. މަންމަ ހޯދަން ހިނގާކަހަލަ ހާލެ އަބުދުބޭ ގެންގުޅޭ ވާހަކަ ކޮންމެވެސް މީހަކު މަންމަކައިރި ބުނީއެވެ. މަންމަގޮސް ބެލިއިރު އެއީ މަންމަގެ ހާލެވެ. އެކަމަކު އަބުދުބޭ އެކަމެއް ޤަބޫލެއް ނުކުރިއެވެ. ވަރަށް ޒުވާބުވެސް ކުރިކަމަށްވެއެވެ. ކޮންމެއަކަށް އެދުވަސްވަރު ކުޑަކުޑަ ކަމެއް ދިމާވިޔަސް މައްސަލަ ނިންމާ އިންސާފުހޯދަންދަނީ ކޯޓަށެވެ. އޭރު ގާޒީއަކީ މުހުސިނުބެ ކިޔާ މީހެކެވެ. ކޯޓަށް އަބުދުބެއާއި މަންމައާއި އެއްކަހަލަ ހާވެސް ހާޒިރުކޮށްފިއެވެ.

ގާޒީ ފުރަތަމަ ސުވާލުކުރީ އަބުދުބެއާއެވެ. އަބުދުބޭގެ އެއްވެސް ފާހަގައެއް ހާލުގައި ހުންނާނެތޯ އެހިއެވެ. އަބުދުބޭ ބުނީ އޭނާއަކީ ފާހަގަ ޖަހައިގެން ކުކުޅު ގެންގުޅޭ މީހެއް ނޫންކަމަށެވެ. ދެން ގާޒީ ސުވާލުކުރީ މަންމައާއެވެ. މަންމަބުނީ ހާލުގެ ކަނާތު ފިޔަގަނޑު ދޮށުގައި މިވެނި ކަހަލަ ފޮތިފަށެއް އައްސާފައި ހުންނާނެ ކަމަށެވެ. ޝަރީޢަތަށް ހާ ހާޒިރުކޮށް އެބުނާ ފިޔަދޮށް ބެލިއިރު ދިޔަ ދޮށުގައި ފޮތިފަށެއް ހުއްޓެވެ. އެކަމަކު ގިނަދުވަސް ވުމުގެ ސަބަބުން ފޮތިފަށްވަނީ ވަރަށް ބޮޑަށް ފީވެފައެވެ. އަތްލިތަނުން ފޮތިފަށް ގާޒީ އަތަށް އަތުވެއްޖެއެވެ.

އެހިސާބުން ޝަރީޢަތް ނިމުނީއެވެ. ހާ ލިބުނީ މަންމައަށެވެ. އެޒަމާނުގައި ކުކުޅު ހާލުގެ ޝަރީޢަތް ވަރަށް ގިނައިން ކޯޓުން އޮންނަނީ ކުރަންޖެހިފައެވެ.

އައިނުގަނޑަކަށް ގޮރުގޮރެއް ނުހެޑޭނެ

ޙައްވަ މޫސަބެއަކީ ވަރަށް މަޖާ މިޒާޖެއްގެ މީހެކެވެ. ހައްވަ މޫސަބޭގެ ގެއަކީ ހުނވަދުމާގެއެވެ. އެއީ ދޮންސޮރުމެން އިލްޔާސްމެންގެ ބައްޕައެވެ. ހައްވަ މޫސަބެއަކީ އަހަރެމެން ކުޑައިރު ގެއަށް އައިސްއުޅޭ ގޭގައި ކުރަންޖެހޭ ކުދިކުދި ކަންތައްތައް ކޮއްލައިއުޅޭ މީހެކެވެ. އޭރު އެއްދުއްފަރަކީ އަހަރެންގެ ބައްޕައަށް ދެވަނަ ރަށްވެރިއެއްގެ ގޮތުން ލިޔުއްވާފައިވާ ރަށެކެވެ. އަހަރެންނާއި އަހަރެންގެ ކޮއްކޮ އަލީއާއި ތުއްތުބޭގެ އަރީފުއާ ތިންމީހުންނާއި ހައްވަމޫސާބޭ ދިޔައީ އެއްދުއްފަރަށް ދަރުހޮވާށެވެ. ދިޔައީ އަހަރެމެންގޭގައި ގެންގުޅޭ ކުޑަދޯނި "ބޭނގު" ގައެވެ.

މޫސުން ވަރަށް ރީތި ދުވަހެކެވެ. ރިޔަލުދޯނީގައި ދުއްވެލޭވަރަށް ނަލަ ވައެއްވެސް ޖެހެއެވެ. އެއްދުއްފަރަށް ގޮސްފައި މޫސަބޭ ދިޔައީ ވެލާއަރާފައި އޮއްތޯ ބަލާށެވެ. އަހަރެމެން އުޅުނީ ދަރުހޮވާށެވެ. މޫސަބޭ އަންނަންވާއިރަށް ދަރުން ދޯނި ބަރާކޮށްފީމެވެ. މޫސަބޭ އަކީ ވެލާބިސް ގޯންޏެއް ހިފައިގެންނެވެ. ރަށަށް ދިއުމަށްޓަކައި ނައްޓާލައިފީމެވެ. މޫސަބޭ އޭނާގެ ޅައިރުގެ ވާހަކަތައް ކިޔައިދެއެވެ. ވެލާކޮނުމަކީ ކޮންމެ ކޮންމެ މީހަކަށް ކުރެވޭ ވަރަށްވުރެ ހުނަރުވެރި މަސައްކަތެކޭ ބުނެއެވެ. އަހަރެމެން ރަށުގައިވެސް ޢަބްދުﷲ ޙުސޭނާއި އިބުރަބޭގެ ތުއްތުބެއާއި މިކަހަލަ މަދު މީހަކަށް ނޫނީ ކޮންމެ ކޮންމެ ވެލާބިސްވަޅެއް ނުހޯދޭނެޔޭވެސް ބުނެއެވެ. މިކަހަލަ އޮލަ ވާހަކަ ތަކެއްގައި ތިއްބާ ރަށާ ހަމައަށް އާދެވިއްޖެއެވެ. މޫސާބޭ ޚިޔާލުކުރީ ކުޑަނެރުނުން ވަންނާށެވެ. ކުޑަނެރަކީ އޭރު ރަށުގައި އޮންނަ ތިންނެރުގެ ތެރެއިން އެންމެ އިރަށް އޮންނަ ނެރެއެވެ. ދެން އޮންނަނީ ބޮޑުނެރާއި ކަނޑިމައެވެ. ކުޑަނެރު އޮންނަނީ ބޯހުރާގެ ހުޅަނގުން ރަށުގެ އިރުމަތީ ކޮޅުގައެވެ.

ކުޑަނެރުން ދޯނި ވަންނަން ދިމާކުރިއިރު ދިޔަވަރު ތިލަ ވާހަކަ އަހަރެން ބުނީމެވެ. ދިޔަވަރު ތިލަވިޔަސް މޫސަބޭ ބުނީ މޫސަބޭމެން އެރެނުން ވަދެ ހަދަނީ އަލަކަށްނޫންކަމަށެވެ. އަރީފު ދިޔަލުގެ ދަށުން ބޯދިއްކޮއްލާފައި ދަށްފަރާތުގައި އައިނުގަނޑެއް އޮތް ވާހަކަ ބުންޏެވެ. އައިނުގަނޑަކަށް ގޮރުގޮރެއް ނުހެޑޭނެޔޭ މޫސާބޭ ބުންޏެވެ. މޫސަބޭ އެހެން ބުނިތާ އިރުކޮޅެއްވެސް ނުވަނީ އައިނުގަނޑަށްގޮސް ދޯނި ބީހި ހިކިއްޖެއެވެ. ފާޑަކަށް ހިނިގަނޑެއް ޖަހާލާފައި ދެން ތިޔަ ތިބެނީ ކީއްވެގެންހޭ ކިޔާ މޫސަބޭ ދޯނިން ބޭރަށް ފައިބައިފިއެވެ. އަހަރެމެން ތިންމީހުންގެ ގާތަށް އަންނަނީ އަމަށަކު ހިންޏެއް ނޫނެވެ. އެކަމަކު މޫސަބޭ ކައިރިއަށް ރުޅިއެއްނާދެއެވެ.

އަރީފަށް ގިފިލި ތެރެއިން ފެނުނު ފުރޭތައާއި ބަކަރި

އެއީ 1990ގެ އަހަރުތަކެވެ. އަހަރެމެންގެ ގޭގައި އޭރު ވިޔަފާރި ކުރެއެވެ. " އާފިހާރަ" ކިޔާ ފިހާރައިގައި އަހަރެންނާއި އަހަރެންގެ ކޮއްކޮ ޢަލީ އާ މިއީ ސޭޓުންނެވެ. އެދުވަސްވަރު އަހަރެމެންގެ ތުއްތުބޭގެ މުޙައްމަދު ޢަރީފު އުޅުނީ އަހަރެމެންގެ ގޭގައެވެ. ޢަރީފުވެސް އުޅުނީ އަހަރެމެންނާ އެއްކޮށް ފިހާރައިގައެވެ. ސްކޫލަށް ގޮސް ކިޔަވަމުން ދެން އޮތް ވަގުތަކު ވިއްކާ އުޅެނީ ފިހާރައިގައެވެ. ފިހާރަ ބަންދުކުރަނީ ރޭގަނޑު11 ޖަހާއިރުއެވެ. ރޭގަނޑު އެގަޑީގައި ފިހާރަ ބަންދުކޮށްފައި ކޮންމެ ރެއަކުވެސް ނިދަނީ ސައިބޮއިގެންނެވެ. ސައި ހަދަނީ ރެއަކު މީހެކެވެ.

އަހަރެންނާއި ޢަލީއާ ދެމީހުން ތިބީ ބޭރުގޭ އުނދޯލީގައެވެ. އެރޭ ސައިހަދަން އުޅެނީ އަރީފުއެވެ. ސައިތައްޔާރުކުރާ ތަރުމޯޒާއި ކިރުދަޅު ހުންނަނީ އެތެރިގެތެރޭގައެވެ. އަހަރެންނާއި ޢަލީއާ ދެމީހުން އުނދޯލީގައި ތިއްބާ ކުއްލިއަކަށް އެތެރިގޭ ދޮރު ބަޑިއަކަށް ޖަހާފައި ދެމީހުން ދޭތެރެއިން ފުންމައިގެންގޮސް ކުރިމަތިން ހުރި ކޮޓަރިއަށް އަރީފު ވަދެއްޖެއެވެ. ހަޅޭއްލަވަމުންގޮސް ކޮޓަރި ދޮރުލައްޕާ ތަޅުލައިފިއެވެ. ވީނުވީއެއް ނޭނގުނެވެ. ހުރިހާ އަންހެން ކޮއްކޮމެން ނިދަން ތިބެނީ އެތެރިގެ ތެރޭގައެވެ. ގިފިއްޔަށް ވަދެވެން ހުންނަނީ އެތެރެއިގޭތެރެއިންނެވެ. އަހަރެމެން ތިބި އުނދޯލި އޭރު ހުންނަނީ އެތެރިގޭ ދޮރާ ދިމާލުގައެވެ. މީހުން އަރާ ތިބެގެން ހެއްލޭނީ އެތެރިގެ ދޮރަށް ފުރަގަސްވާ ގޮތަށެވެ.

އަހަރެންނާއި ޢަލީއާ ދެމީހުންގޮސް އަރީފަށް ގޮވާ ކިހިނެއްހޭވީ އަހާ ހެދުމުން ގިފިލި ތެރޭގައި ބޮޑުމީހަކު އުޅެނިއްޔޭ ބުންޏެވެ. އަރީފު ދޮރު ލައްޕަން އުޅުމުން ގިފިލި ދޮރު ލެއްޕިއަނުދީ ބޭރަށް ކޮއްޕާލިއްޔޭ ބުންޏެވެ. އަރީފު ކޮޓަރި ދޮރު ހުޅުވިއިރު އޭނާއެކޭ މަރަށް ތެޅޭ މަހެކޭ އެއްވަރެވެ. އަހަރެންނާއި ޢަލީއާއި ދެމީހުން އެތެރިގޭ ދޮރުކައިރިއަށް ގޮސް ބަޑުކޮށްލިއިރު އެތެރިގޭ ތެރެއިން ފާޑެއްގެ އަޑެއްވެސް އިވެއެވެ. ފުރޭތަ ވަދެގެން ކޮއްކޮމެން ކައި ހުސްކުރަނިއްޔޭ އަހަރެން ބުނީމެވެ. އަހަރެމެން ސަލާމަތްވެފަ ކޮއްކޮމެން ކައި ހުސްކުރީމާ ރަނގަޅެއް ނުވާނެޔޭ ޢަލީ ބުންޏެވެ. މި އޭރު ކޮޓަރީގެ ދޮރުކުޑަކޮށް ހުޅުވައިގެން އަރީފު ބަލަން އޮތެވެ. ހުވައޭ ހުވައޭ ފުރޭތައެކޭ ގޮވަމުންދެއެވެ. އެތެރިގޭ ދޮރު ހުޅުވީ ޢަލީއެވެ. ދޮރު ހުޅުވިއިރު އަހަރެމެންގެ މާމަ ބިނދިބިނދިފައި ހެނީއެވެ.

މާމަ ބުނިގޮތުގައި މާމަ ގިފިލިން ނިކުންނަން ދޮރުގައި ހިފިވަގުތާއި އަރީފު ދޮރު ލައްޕަން އުޅުނު ވަގުތާވީ އެއް ވަގުތަކަށެވެ.

އެހެންރެއެކެވެ. އެރެއަކީވެސް އަރީފު ސައިހަދަން އުޅުނު ރެއެކެވެ. ސައިހަދަން އުޅެފައި ކޮޓަރިއަށް ވަންގޮތަށް ޚަބަރެއް ނުވިއެވެ. އަހަރެންގޮސް ބަލަ ކީއްހޭވީ އެހީމާ އެއްޗެކޭ ނުބުންޏެވެ. އެތައް އިރަކު ސުވާލު ކުރުމުން ބުނީ ގިފިލި ތެރޭގައި ބަކައްޓެއް އެބައޮތެވެ. އެރޭ ސައިހަދަން އުޅެފައި އަރީފު ގިފިއްޔަށް ވަންއިރު ފާޚާނާ ތަށިހުންނަ ތަނުގައި ބަކައްޓެއް އޮތީއެވެ. ގިފިއްޔަކީ ވަށައިގެން އުސްކޮށް ފާރުރާނާފައިހުރި ގިފިއްޔެކެވެ. ބަކައްޓަކަށް ވަދެވޭނީ ކީއްވެގެންހޭ އަހަރެން ބުނީމެވެ. އަރީފުބުނީ އެގޮތެއް މަކަށް ނޭނގެޔޭ ނިކަންގޮސް ބަލާބަލާށޭ ފާޚާނާ ތެރޭގައި ބަކައްޓެއް އެބައޮތޭ މިހެންނެވެ. އަހަރެންނާއި ޢަލީއާ ދެމީހުންގޮސް ބެލިއިރު އެރޭވެސް ގިފިލިން މާމަ ނިކުންނަނީއެވެ. އަރީފަށް މި ފެނުނު ބަކައްޓަކީ މިރޭވެސް މާމައެވެ. ގިފިލީގައި ފާޚާނާ ތަށި ހުންނަބައި ހުންނަނީ ހަމަބިމާ އެއްވަރަށް ހުންނަ ތަޅުމުގައެވެ. ވަޅުދޮށް ހުންނަނީ ދޮޅުފޫހެއްހާ އަޑިއަށް ކޮނެފައެވެ. އެހެންވީމާ ފާޚާނާތަށި ހުންނަ ބައިން ވަޅުދޮށަށް ފައިބާއިރު މާމަ ބުނިގޮތުގައި ފައިބަނީ ދެއަތް ޖައްސައިގެންނެވެ. އެއީ އެދިމާލުގައި ސިޑިއެއް ނުހުންނާތީއެވެ. އަރީފަށް ގިފިއްޔަށް ވަދެވުނު ވަގުތަކީ ނިދަންވެގެން ވުޟޫ ކުރަން މާމަ ފާޚާނާއަށްވަންއިރު ފާޚާނާ ތަށީގެ މަތި ނުޖަހާ އޮތީމާ ތަށިމަތިޖަހާފައި ވަޅުދޮށަށް ފޭބި ވަގުތެވެ.

ދުއްލޯބެއަށް ބޮކިބެ ކިޔުނުގޮތް

އަހަރެންގެ މަންމަ ކިޔައިދިން ވާހަކައެކެވެ.

މަންމައާއި އެއްބަޑު އެއްބަފާގައި ތިބެނީ ތިން ކުދިންނެވެ. އެއީ ޙަސަންބެއާއި މަންމައާއި ދުއްލޯބެއެވެ. މީގެ ތެރެއިން އެންމެ ހަގީ ދުއްލޯބެއެވެ.

ދުއްލޯބެއަށް ރަށުމީހުން ކިޔަނީ ބޮކިބެއެވެ. ވަރަށް ކުޑައިރުއްސުރެވެސް ދުއްލޯބެއަށް ބޮކިބެ ކިޔަނީ ކީއްވެތޯ ސުވާލު އުފެދިފައިވެއެވެ. އެއްދުވަހަކު މަންމަ އެވާހަކަ ކިޔައިދިނެވެ.

ދުއްލޯބެ އުމުރުން ބާރަ ތޭރަ ވަރަކަށް އަހަރުގައި ވަރަށް ވަރުގަދަ ހުމެއްޖެހި ދުއްލޯބެ ބަލިވެއްޖެއެވެ. ދިވެހިބޭހާއި ފަންޑިތަވެސް ހެދިއެވެ. ފަންޑިތަ ހަދަނީ ޔަހުޔާ ކާފައެވެ. ޔަހުޔާ ކާފަ ކޮންމެވެސް ކަމެއް ކޮށްލީމާ ކުޑަކޮށް ލުއިވެލައެވެ. އެކަމަކު މުޅިން ރަނގަޅެއް ނުވެއެވެ. މަންމަ ބުނިގޮތުގައި މިހުންގަނޑު ދުއްލޯބެއަށް ޖެހުނީ އީދެއްގައި ބޮޑުމަސްދުއްވަން އިރުމަތީ އަވަށު މީހުން ބޮޑުމަސް ވިޔާ ތަނަށް ގޮސްހުއްޓައެވެ. މިހުންގަނޑެއް ޖެހިގެން ދުއްލޯބެ މޮޔަ އެއްޗެތި ގޮވާ ހަމަނުޖެހޭ ވާހަކަ ދައްކާ އުޅެއެވެ. އެހެން އުޅުނު ދުވަސްވަރު ކަމަނައުމަރުބޭ ގެއަށް އަތުވެއްޖެއެވެ. އޭރު މަންމަމެން އުޅެނީ ބޮޑުކާށިގޭގައެވެ. އެގެހުންނަނީ މަނަދޫގެ އިތުމަތީ ކޮޅުގައި ރައިމާގެ އިރުން ކުޑަކޮށް އުތުރުގައެވެ. ކަމަނައުމަރުބޭ އައިސް މިއީ ވަރަށް ރަނގަޅު އެއްޗެކޭ ކިޔާ އެތެރިގޭ ތެރޭގައި އެލުވާފައި ހުރިގޮތުން ބޮއްކެއް ގެންގޮސްފިއެވެ. އެއީ މިހާރު މިގެންގުޅޭ ކަހަލަ އިލެކްޓްރިކް ބޮޑު ބޮއްކެކެވެ. ކާފަ ހޮވައިގެން ގެނެސް ތިންކުދިންނަށް ތިން ބޮކި އެތެރިގޭތެރޭގައި އެލުވާފައި އޭރު ހުއްޓެވެ. އުމަރުބޭ އެތަނުން ބޮއްކެއް ގެންދިޔައީއެވެ.

އޭގެ ދުވަސްކޮޅެއް ފަހުން ކޮންމެވެސް ކަމަކު އުމަރުބޭ ބޮޑުކާށިގެއަށް އަތުވެއްޖެއެވެ. އޭރުވެސް ދުއްލޯބެ މުޅިން ރަނގަޅެއް ނުވެއެވެ. އުމަރުބޭގެއަށް ވަނުމާއެކު މިއޮތް އައީނޫންހޭ މަގޭ ބޮކި ގެންގޮސްގެން ފޮރޯގެ ފިލި އެދި މީހާ ކިޔާ ދުއްލޯބެ އުމަރުބެއަށް ވަރަށް އެއްޗެތި ގޮވައިފިއެވެ. މިކަމާ އުމަރުބޭ ވަރަށް ހައިރާންވެއްޖެއެވެ. ބޮކި ގެންގޮސްގެން ހެދީ ކޮން އެއްޗެއްކަން ދުއްލޯބެއަށް އެނގުނީ ކިހިނެއްކަން ނޭގިގެންނެވެ. އުމަރުބޭ އެކަމާ ސުވާލު ކުރުމުން ދުއްލޯބެ ކައިރި އެވާހަކަ ބުނީ އޭނާގެ ޖިންނި ރައްޓެއްސެކޭ ބުންޏެވެ.

ދުއްލޯބެއަށް ބޮކިބެ ކިޔުނީ އެހާދިސާގެ ފަހުންނޭ މަންމަ ބުންޏެވެ. ދުއްލޯބެ ކައިވެނި ކޮށްގެން އުޅޭ އަޒީޒާ ދައްކައަކީ މި އުމަރުބޭގެ ދަރިއެކެވެ.

ޚަލީލަށް ފެނުނު ޖިންނިތައް

ނ. މަނަދޫ ކަނީރުމާގޭ ޢަބްދުﷲ ޚަލީލު ކިޔައިދިން ވާހަކައެކެވެ.

އޭރު ޚަލީލުގެ އުމުރުންވާނީ ގާތްގަޑަކަށް ދިހަވަރަކަށް އަހަރެވެ. އޭނާ ހުރީ މަނަދޫ އަލިމަސްގޯޅިން އުތުރު ކޮޅުގައެވެ. އަލިމަސް ގޯޅިއަކީ އަހަރެމެންގެ ( މާލްރޯޑް ) ގެ ހުޅަނގުން މަނަދޫގެ އުތުރުން ދެކުނަށް އޮންނަ ގޯޅިއެކެވެ. ޚަލީލު ކިޔައިދިން ގޮތުގައި އޭރު ފިތުރޯނުގޭ ގިފިލީގައި ބޮޑު ބަނބުކެޔޮ ގަހެއް ހުރެއެވެ. އަހަރެންވެސް އެގަސް ދުށީމެވެ. އޭރު އެބަނބުކެޔޮގަސް ހުންނާނީ އެގޭގެ ދެކުނު ފަރާތުގައެވެ. ސޯސަންމަގާވީ ފަރާތުގައެވެ. އެއީ އޭރު އެގޭ ގިފިލި ހުންނަ ފަރާތެވެ. ޚަލީލު ބުނިގޮތުގައި އޭރު އެރޭ ދިހައެއް އެގާރަ ޖަހާފާނެއެވެ. އޭނާ ދާން ދިޔައީ އަތިރިމަތީގައި ކާޑުގެ ކައިރީގައި އުޅެފައި ގެއަށްދާށެވެ. ކާޑުގެ ހުންނަނީ މަނަދޫގެ އުތުރު ފަރާތު އަތިރިމަތީގައި ރުންމަގު ކައިރީގައެވެ. އެއީ މިހާރުގެ ބިކިރި ކެފޭ ހިންގާ މަނަދޫ ޒުވާނުންގެ ގުޅުމުގެ ޢިމާރާތް ހުރިތަނެވެ.

ޚަލީލު ގެއަށްދާން ހިގައިގެންތަނާ އޭނާއަށް ފެނުނީ ބަޔަކު މީހުން ފިތުރޯނުގޭ ބަނބުކެޔޮގަސް ދޮށުގައި އުޅޭތީއެވެ. އެމީހުންނަކީ ވަރަށް ދިގު ބައެކެވެ. ބޯހުންނަނީ ކޯރިތަކެއް ހެންނެވެ. އެމީހުން އެތަނުގައި އެކަކު އަނެކަކާ ހިފާ އޮޅުލާ ހަދާތީ އޭނާއަށް ފެނުނެވެ. އެއީ އަހަރެމެން ކަހަލަ ބައެއް ނޫންކަން އެގިގެން އެމަގުން ގެއަށްދާކަށް ޚަލީލަކަށް ނުކެރުނެވެ. އެހެންވެ އޭނާ ދިޔައީ މުރަކަ، މޫމިނާމަންޒިލް، ރަތްފުސްގެ، ބުލްބުލާގެ، އިރަމާގެ ފިނިފެންމާގެ މިގެތަކުގެ ކުރިމަތިން އޮންނަ މަގުންގޮސް ބޮޑުގޯޅިން ސޯސަންމަގު ހުރަސްކޮށް ފެމޯރާގެ އާއި ޑޯރެންސީވިލާ އާ ދެމެދުގައި އޮންނަ ގޯޅިން ގޮހެވެ. ޚަލީލު ބުނިގޮތުގައި އޭނާ އެއްވެސް ވަރަކަށް ބިރެއް ނުގަނެއެވެ. އަދި އެކަމުގެ ސަބަބުން އެއްވެސް ކަމެއްވެސް ނުވެއެވެ.

ފުޅަތަކުގެ ތެރޭގައި މުޅިރޭ

ނ. މަނަދޫ ދޮންއަންނާރުގޭ ޢުމަރު ޙުސައިން 1430 ވަނަ އަހަރުގެ ރަމަޟާންމަހު ތަރާވީހަކަށް ދައުވަތު ދިނެވެ. ޢުމަރުގެ ޢާއިލާ އުޅެނީ ހުޅުމާލޭގެ ފްލެޓެއްގައެވެ. ކުރިން ވާހަކަ ދައްކާފަ ނިންމީ އަހަރެންނާއި ޖައުހަރީބެ އާއި ތޯރިޤާއި މަނިކާ ތިންމީހުން އެއްކޮށްދާށެވެ. ކަންދިމާވި ގޮތުން ތޯރިޤަށް އަހަރެމެން ފުރަންދިޔަ ގަޑިއަކު ދެވޭގޮތެއް ނުވިއެވެ. ތޯރިގު ދިޔައީ އަހަރެމެން އުމަރުމެން ފްލެޓްގައި ތިއްބައެވެ. މިދަތުރު ހުޅުމާލެއަށް ގޮސް ޕްލެޓާ ހަމައަށް ދިޔަދިއުމުގައި އިބްރާހިމް މަނިކު އޭނާގެ ރައްޓެއްސަކަށް ދިމާވި ހާދިސާއެއް ކިޔައިދިނެވެ.

އެދުވަސްވަރަކީ މާލޭގައި ކަރަންޓްގެ އަލިކަން މާބޮޑަށް އޮންނަ ދުވަސްވަރެއް ނޫނެވެ. އެމީހަކު އުޅުނީ ކޯޓް ނަންބަރެއްގައެވެ. އާދައިގެމަތިން ކައިވެނި އޮތް ރެއެކެވެ. ގާތްގަޑަކަށް ނުވައެއް ޖަހަނީއެވެ. އޭނާވެސް ނިކުތީ ކައިވެނި ކުރަންއޮތް ގެއަށްދާންވެގެންނެވެ. ގަޑިއަށް ބަލާލުމަށްފަހު ބައިސްކަލަށް އަރައިގެން ނައްޓާލިއެވެ. ދުއްވަދުއްވާ އެއްގޮތަކަށްވެސް އެގެއަށް ދެވޭ ގޮތެއް ނުވެއެވެ. ދަތުރެއް ނުނިމުނެވެ. އެހެން އުޅެނިކޮށް އިވުނީ ކުއްލިއަކަށް ފަތިސް ނަމާދުގެ ބަންގި ގޮވިއަޑެވެ. އެވަގުތު އޭނާއަށް ހުރެވުނީ ކޮންތާކުކަން އެގިއްޖެއެވެ.

އެތަނަކީ ޓީވީއެމްހުންނަ ދިމާލުން މޫދުކައިރީގައި އޭރު އޮންނަ ކުނިގޮޑެވެ. އެތަނަށް ކުނިވާޒާތުގެ އެތައް ސާމާނެއް އަޅާ ތަނެކެވެ. ކަރުގޮހޮރުވެސް އޮވެއެވެ. އަބަދުވެސް ފުޅަތައް ދުވެދުވެ އޮވެއެވެ. އޭނާއަށް ބައިސްކަލާއެކު އެރި ހުރެވުނީ އެފުޅަތަކުގެ ތެރޭގައެވެ.

އާދަމްމަނިކުބޭ: ވެރިކަމުގެ ދާއިރާގައި ޚިދުމަތް ކުރުމުގައި ޙަޔާތުން ބޮޑުބައެއް

 

ލިޔުނީ: ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު

ރަށަށް އަގުހުރި ޚިދުމަތްތައް ކޮށްދީފައިވާ ޚިދުމަތްތެރިންގެ އަގު އަބަދުވެސް ވަޒަން ކުރަންޖެހޭނެއެވެ. އެކި މީހުން ރަށަށް ޚިދުމަތް ކޮށްދީފައިވަނީ ނުވަތަ ކޮށްދެއްވަނީ އެކިގޮތަށެވެ. އެކި ރޮނގުތަކުންނެވެ. މިފަހަރު މަނަދޫ ލައިވްގެ މީހުންގެ ކޮލަމްގައި މި ގެނެސްދެނީ މަނަދޫގެ ވެރިކަމުގެ ދާއިރާގައި ގިނަ ދުވަސްތަކެއް ވަންދެން އަގުހުރި ޚިދުމަތްތަކެއް ކޮށްދެއްވާފައިވާ މަނަދޫ ގުލްބަކާގޭ އާދަމް މަނިކު ނުވަތަ އާދަމް މަނިކުބޭ އެވެ.

މަނަދޫގެ ވެރިކަމުގެ ދާއިރާގައި އާދަމް މަނިކުބޭ މަސައްކަތް ފެއްޓެވިއިރު މުސާރައެއް ނުލިބެއެވެ. އޭރު އުޖޫރައެއްގެ ގޮތުގައި ލިބޭ އެއްޗަކީ މަހަށްދާ ދޯނިފަހަރުން ލިބޭ މަސްބައެކެވެ. ރަށްރަށުގެ ވެރިންނަށް ސަރުކާރުން މުސާރަ ދެއްވަން ފެއްޓެވީ އާދަމް މަނިކުބޭމެން ސަރުކާރުގައި އުޅުއްވަނިކޮށެވެ. އާދަމް މަނިކުބޭވަނީ މަނަދޫގެ މުދިންކަމާއި ކުޑަކަތީބުކަމާއި ކަތީބުކަން ކުރައްވާފައެވެ. އެންމެ ގިނަދުވަސްވަންދެން ހުންނެވީ ކުޑަކަތީބުގެ މަޤާމުގައެވެ. ރާއްޖެތެރޭގެ ޚާއްޞަ އެހީތެރިޔާ ކަމުގެ މަޤާމަށް ބަދަލުކުރައްވާ، ޢުމުރުން 65 އަހަރު ވެގެން އާދަމްމަނިކުބޭވަނީ ސަރުކާރުން ރިޓަޔަރ ކުރައްވާފައެވެ.

 

އާދަމް މަނިކުބޭއަކީ ކުޅަދާނަ ވާހަކަ ދެއްކުންތެރިއެކެވެ. މޮޅު ރާޒުވާ ކުޅުންތެރިއެކެވެ. ވަރަށް ރީއްޗަށް ޤުރުއާން ކިޔަވާވިދާޅުވާ ބޭފުޅެކެވެ. އިމާމުވެ ހުކުރު ކުރެއްވި ބޭފުޅެކެވެ. ހުދުކުލައިގެ ހެދުން ތުރުކުރެއްވުމަށް ލޯބިކުރައްވާ އާދަމް މަނިކުބޭ 00 ކައިވެނި ކުރެއްވިއެވެ. އާދަމް މަނިކުބެއަށް ލިބިވަޑައިގެން ދަރިންގެ ތެރޭގައި މިހާރު 00 ދަރިން ދުނިޔޭގައި އެބަތިއްބެވެ. މިހާރު ދުނިޔޭގައި އިންނެވި އަނބި ކަބަލަކީ ------ މަނަދޫގައި މީހުން ދެއަނތްބަށް މީހުންނާ އިނދެގެން އުޅުމަކީ އާންމުކަމެއް ނޫނެވެ. ވެރިކަމުގެ ދާއިރާގައި އުޅުއްވަމުންވެސް އާދަމް މަނިކުބޭވަނީ ދެއަނތްބަށް ކައިވެނި ކުރައްވައިގެން އުޅުއްވާފައެވެ.

 

އާދަމް މަނިކުބޭއަކީ މަސްވެރިކަމަށް އޮޑިދޯނި ފަހަރު ބަލައިދިން އެދުރެކެވެ. މީހުން ހިނެވުމާއި ކަށުކަމާކެމީގެ ކަންތައްތައް ކުރެއްވި ބޭފުޅެކެވެ. ރާއްޖޭގައި އަސާސީ ތަޢުލީމުގެ ޕްރޮގްރާމް ފެށުނު ދުވަސްވަރު މަނަދޫގައި ލިޔަންކިޔަން ނުދަންނަ މީހުން މަދުކުރުމަށް އެންމެ ހަރަކާތްތެރިކަމާއެކު މަސައްކަތް ކުރެއްވި އެއް ވޮލަންޓިޔަރަކީ އާދަމް މަނިކުބެއެވެ.

 

އާދަމް މަނިކުބޭ ވެރިކަމުގެ ދާއިރާގައި ހުންނެވި ދުވަސްވަރު މަނަދޫގައި ހިނގާފައިވާ "ކުނޑިބެގެ މައްސަލަ" ކަހަލަ ސިޔާސީ ކަންތައްތަކުގައިވެސް އާދަމް މަނިކުބޭ ގެންގުޅުއްވާފައިވަނީ ސިޔާސީގޮތުން އަމިއްލަވަންތަ ސިޔާސަތެކެވެ. މަނަދޫގައި ޒަމާނުއްސުރެ އޮތް އަވަށު ވާދައިގެ ތެރޭގައިވެސް އާދަމް މަނިކުބޭ ގެންގުޅުއްވާފައިވަނީ އިންސާފުވެރި ގޮތްތަކެކެވެ. އެފަހަރަކު ބުނަންޖެހޭ އެއްޗެއް އެބުނަންޖެހޭ މީހަކާ ދިމާލަށް ބުނުއްވުމާއި ޤާނޫނު ތަންފީޒު ކުރުމުގައި އަޅަންޖެހޭ ފިޔަވަޅުތައް އެޅުއްވުމުގައި އާދަމްމަނިކުބޭ ފާހަގަކުރެވިފައިވަނީ ހަރުދަނާ އުސޫލުތަކެއްގައި ސާބިތުވެ ހުންނެވި ބޭފުޅެއްގެ ގޮތުގައެވެ. ( އަދި ނުނިމޭ )

 

 

 

އަހަރެން ވޯޓު ލާނީ ކާކަށް؟

މި މޭމަހުގެ 9 ވާ ހޮނިހިރު ދުވަހަކީ އަނެއްކާވެސް ރައްޔިތުންގެ ނިންމުން ނިންމުމަށްޓަކައި ވޯޓު ފޮށިތައް ދޮށަށް ދާންޖެހޭ ދުވަހެކެވެ. ރާއްޖޭގެ ޤާނޫނު ހަދާމަޖިލިސް އެކުލަވާލުމަށް ރައްޔިތުން ވޯޓުދޭން ޖެހޭއިރު އެއީ ފަރުދީ ޒިންމާއަކާއި ފަރުދީ ޙައްޤެއްވާ ކަމެކެވެ. އެހެންކަމުން ވޯޓު ކަރުދާސްކޮޅު އަތަށް ދިނުމުގެ ކުރިން ވޯޓުލާނީ ކާކަށްތޯ ނިންމަން ޖެހެއެވެ. އެކަމާމެދު ޚިޔާލުކޮށް ވޯޓުލާންވީ ކާކަށްތޯ ކަނޑައަޅަންޖެހެއެވެ.

އަހަރެން ހިމެނޭ ދާއިރާއަކީ މަނަދޫ ދާއިރާއެވެ. އެދާއިރާގައި ހިމެނެނީ މަނަދޫ، މާފަރު، ޅޮހި، މަގޫދޫ އަދި މިލަދޫއެވެ. މި ފަސްރަށް، ރައްޔިތުންގެ މަޖިލިހުގައި ތަމްސީލުކުރުމަށް ކުރިމަތިލައްވާފައިވަނީ މަނަދޫ މުޙައްމަދު ޠާރިޤު، ޅޮހީ އަޙްމަދު ފައިޞަލް، މާފަރު ޢަބްދުއްސަލާމް ޢާރިފު އަދި މުޙައްމަދު ޙުސައިން ޝަރީފު ( މުންދު ) އެވެ. ތޯރިގު މަޖިލިހަށް ކުރިމަތިލައްވާފައިވަނީ ރޫލިން އެމްޑީޕީގެ ޓިކެޓްގައެވެ. މުންދު ކުރިމަތިލައްވާފައިވަނީ އޮޕޮޒިޝަން ޑީއާރުޕީގެ ޓިކެޓްގައެވެ. ފައިޞަލްއާއި ޢަބްދުއްސަލާމް ކުރިމަތި ލައްވާފައިވަނީ އަމިއްލަ ގޮތުންނެވެ.

ހަތަރު ބޭފުޅުންގެ ވަރަނަވަރު އަހަރެން ވަރަށް ރަނގަޅަށް ބަލާ ދިރާސާކުރީމެވެ. ތަޢުލީމީ އަދި ފަންނީ ތަޖުރިބާތައް އަޅާކިޔާލީމެވެ. ރައްޔިތުންގެ މަޖިލިހަށް އެންމެ ކަމުދަނީ ކޮން ބޭފުޅެއްތޯ ބަލާލީމެވެ. މި ނިންމުން ނިންމުމަށް ޖެހުނުހިނދު، ތޯރިގާއި ފައިޞަލް އަކީ އަހަރެންގެ ވަރަށް ގާތް ދެ އެކުވެރިންނެވެ. އިންތިޚާބަށް ކުރިމަތިލި ހިސާބުން ޢަބްދުއްސަލާމާއި މުންދުވެސް ދެނެފަރިތަ މީހުންނަށްވިއެވެ. އެއް ފަހަރަށްވުރެ ގިނަ ފަހަރު މުންދުއާ ބައްދަލުވެ ވާހަކަ ދެއްކުމުގެ ފުރުސަތު ލިބުނެވެ. ޢަބްދުއްސަލާމާ ބައްދަލުވެ ވާހަކަ ދައްކާލުމުގެ ފުރުސަތު ނުލިބުނަސް ފޯނުން ބައްދަލުވެ ވާހަކަ ދައްކާލުމުގެ ފުރުސަތު ދެފަހަރު ލިބުނެވެ. އެހެންކަމުން ޖުމުލަ ގޮތެއްގައި ސިޔާސީ ގޮތުން ހަތަރު ބޭފުޅުންގެ ފިކުރު ހުރިގޮތް އަޅުގަނޑަށް ވަރަށް ކައިރިން ތަޖުރިބާ ކުރެވުނެވެ. އެއީ ޢާންމުކޮށް ބައްދަލުވުންތަކާއި ޖަލްސާތަކާއި ކެމްޕޭން ޙަފުލާތަކުގައި އިއްވާ ސިޔާސީ ފިކުރަށްވުރެ މުހިންމު ވަގުތު ކޮޅުތަކެކެވެ.

ކެމްޕޭނުގައި ރާއްޖޭގައި އޮތް އެންމެ ބޮޑު ދެ ސިޔާސީ ޕާޓީން ދައްކާ ވާހަކަ އެހުމުގެ ޝަޢުޤުވެރިކަމެއް އަހަރެންނެތެވެ. އެހެންކަމުން ބާރުތައް އެއްވެދާނެތީ އިދިކޮޅު ޕާޓީން ދައްކާ ވާހަކައާއި ވައުދުތައް ފުރިހަމަ ކުރުމަށް ޤާނޫނީ ހިއްސާ ހޯދުމަށް ވެރިކަންކުރާ ޕާޓީން ދައްކާ ވާހަކައަށް އެއްވެސް ޝަޢުޤުވެރިކަމެއްނެތެވެ. އަދި އެއްވެސް ފަރާތަކަށް ނުވިކި " މިނިވަން" ކެންޑިޑޭޓުންގެ ގޮތުގައި ދައްކަވަމުން ގެންދެވި ވާހަކަތަކަށްވެސް ޝަޢުޤުވެރިކަމެއް ނެތެވެ.

އަހަރެންގެ ޝަޢުޤުވެރިކަން ހުރީ ޤައުމުގެ އަދުގެ ހާލަތަށެވެ. ރާއްޖެއަށް ޒަމާނީ ޑިމޮކްރަސީއެއް ގެނައުމަށް ރައްޔިތުން ފަށާފައިވާ އަދި ބޮޑު ކުރިއެރުމެއް ހޯދާފައިވާ ބުރަ މަސައްކަތަށެވެ. އެކަންތައްތައް ފުރިހަމަވެ، ޤައުމުގެ ރައްޔިތުންގެ މެދުގައި އެކުވެރިކަމާއި އެއްބައިވަންތަކަން އަލުން އާލާވާނެ ދުވަހެއްގެ ޝަޢުޤުވެރިކަމެވެ. ރައްޔިތުންގެ މަޖިލިހުގެ ޙަޤީޤީ ދައުރު އަދާކޮށްގެން ނޫނީ ރާއްޖޭގައި ހަލާކުވެ ފިނދިފައިވާ އިޖުތިމާޢީ ފޭރާން ރަނގަޅު ނުކުރެވޭނެކަމަށް އަހަރެންނަށް ޤަބޫލުކުރެވެއެވެ. އެކަމަށް ޒަމާނީ ތަޢުލީމު ބޭނުންވެއެވެ. އަދި ސިޔާސީ ހިކުމަތާއި ތަޖުރިބާވެސް ބޭނުންވެއެވެ. އެމީހަކީ ސިޔާސީ ގޮތުން ހަރުދަނާ މާޒީއެއް އޮތް ބޭފުޅަކަށްވެސް ވާންޖެހެއެވެ. މި ހުރިހާ ސިފަތަކެއް ފުރިހަމަވާ ކެންޑިޑޭޓަކު މަނަދޫ ދާއިރާއަށް ކުރިމަތިލައްވާފައި ވާކަމަކަށް އަހަރެންނަކަށް ނުފެނުނެވެ. އެހެންކަމުން ދެން މި ސިފަތަކުގެ ތެރެއިން ރާއްޖޭގެ އަދުގެ ހާލަތަށް ރިޔާޢަތް ކުރުމަށްފަހު މީގެ ތެރެއިން އެންމެ ރަނގަޅު ކަމަށް ފެންނަ ކެންޑިޑޭޓް ޚިޔާރުކޮށްފީމެވެ. ފަހަރުގައި އަހަރެން ވޯޓުލާ ކެންޑިޑޭޓް ނުހޮވިދާނެއެވެ. އެހެންނަމަވެސް ހޮވުމަށް އެންމެ ތަނަވަސް ފުރުސަތު އޮތީ އަހަރެން ދެކޭ ގޮތުގައި އެ ކެންޑިޑޭޓަށެވެ. ކޮންމެ ގޮތެއްގައިވެސް އަހަރެންގެ ޙައްޤު އަހަރެން އަދާކުރާނަމެވެ. އިރާދަކުރެއްވިއްޔާ އަހަރެން އެ ޒިންމާ އަދާކުރާނީ ﷲ ގެ ދަރުބާރުގައި ޖަވާބުދާރީ ވާންޖެހޭނެކަން އެގިހުރެއެވެ. އަހަރެންގެ ހިތުގައި އެއްވެސް ކެންޑިޑޭޓަކަށް ނުރުހުމެއް އަދި ނަފުރަތެއްވެސް ނެތެވެ. ރައްޔިތުން ނިންމާ ކޮންމެ ނިންމުމަކަށްވެސް އަހަރެން ތާޢީދުކުރާނަމެވެ.

ޖަމްޢިއްޔަތުލް އިއުތިލާފް: މަނަދޫގައި އުފެދުނު ފުރަތަމަ ޖަމްޢިއްޔާ

"މިދަނީ ދަރިވައްޓާލަން"

ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު

އަޅުގަނޑުމެންނަކީ ވަރަށް އަވަދިނެތި ވަޒީފާގައި އުޅެންޖެހިފައިވާ ބައެކެވެ. ކިތަންމެ އަވަދިނެތި އުޅެންޖެހުނަސް އާއިލީ ކަންތައްތަކަށް އިސްކަންދީ ކިރިޔާވެސް ކޮށްދެވެން އޮންނަ ކަމެއް އާއިލާއަށްޓަކައި ކޮށްދިނުމަކީ ކުރަންޖެހޭނެ ކަމެކެވެ. އާއިލާއަށް ދެވޭ ސަމާލުކަން ކުޑަވެ، އާއިލާއާއެކު ވަގުތު ހޭދަކުރެވޭ މިންވަރު މަދުވުމަކީ އިޖްތިމާޢީ މައްސަލައް ފެންމަތިވާ ކަމެކެވެ. އާއިލާއަށްޓަކައި ގިނަ ފިރިހެނުން ކޮށްދެވޭ އެންމެ ޚާއްޞަ އެއްކަމަކީ ދަރިފުޅު ސްކޫލަށް ގެންގޮސްދިނުމެވެ. އަދި ސްކޫލުން ގެއަށް ގެނެސްދިނުމެވެ. މިއީ ދަތުރުގެ ދިގުމިނާއި ވަގުތާއި ހާލަތަށްބަލާއިރު ސައިކަލްގައި ނުވަތަ ކާރުގައި އުޅޭ މީހަކަށް މާ އުނދަގޫ އަދި މާގިނަ ވަގުތު ހޭދަވާ ކަމެއްވެސްނޫނެވެ.

އީހާ އެކި ޢުމުރުގައި

މަނަދޫ އޯލްފޯވަން ފުޓްބޯޅަ ޓީމުގެ ކޯޗްކަމާ ހަވާލުވި ރަސްމިއްޔާތު

ޢަބްދުއްރަޙްމާނު ކޮއްކޮގެ ފޮޓޯ

އަބާން ކޮއްކޮގެ ފޮޓޯ

ނ. އަތޮޅު މަދަރުސާގެ ޚިދުމަތުގެ 30 އަހަރު

ނ. އަތޮޅު މަދަރުސާގެ ޚިދުމަތުގެ 30 އަހަރު ފާހަގަކުރަން އުޅުމަކީ ގިނަ ބަޔަކު އަޅުގަނޑާ ސުވާލު ކުރިމަތިކުރާ ކަމެކެވެ. ސްކޫލުތަކާއި މުއައްސަސާތަކުގެ ޚިދުމަތް ފާހަގަކުރާއިރު ތިރީސް މީ ކޮން މުނާސަބަތަކާ ގުޅޭ ކަމެއްތޯ ސުވާލުކުރެއެވެ. އެފަރާތްތަކުން އެ އިޝާރާތް ކުރައްވަނީ ހިރިޔޫބީލާއި ރަންޔޫބީލަށް ކަމަށް ހީވެއެވެ.

ނ. އަތޮޅު މަދަރުސާއަށް 25 އަހަރު ފުރި އެކަން ފާހަގަ ނުކޮށް ދިޔައީ ކޮންބައެއްގެ އިހުމާލުންތޯއެއް އަޅުގަނޑު ބަލާކަށް ބޭނުމެއްނޫނެވެ. އެކަން އެއޮތީ ވެނިމިފައެވެ. 25 އަހަރު ފުރިގެން ޚިދުމަތުގެ ރިހިޔޫބީލެއް ފާހަގައެއް ނުކުރެއެވެ. ނ. އަތޮޅު މަދަރުސާގެ ޚިދުމަތުގެ 30 އަހަރު ފާހަގަކުރަން އަޅުގަނޑަށް ކުރެވުނު ކަމެއްވިއްޔާ ކުރުމަށް ނިކުތުމުގެ ބޭނުމަކީ އެއްގޮތަކަށްވެސް 25 އަހަރު ފާހަގަ ނުކުރެވި ދިޔައީތީ ޅާއްޞަ ދުވަހެއް ފާހަގަ ކުރުމެއްނޫނެވެ. ޚާއްޞަ ދުވަހެއް ފާހަގަކޮށްގެން ނ. އަތޮޅު މަދަރުސާގެ ތަޢުލީމީ ހާލަތު ރަނގަޅުކޮށް ، މަނަދޫ ރައްޔިތުންގެ މެދުގައި ތަޢުލީމަށް ދެވިފައިވާ ގަދަރު މަތިވެރި ކުރުމެވެ. އަޅާލުމާއި ސަމާލުކަން ތަޢުލީމަށް ބޮޑުކުރުމެވެ. މަނަދޫ ރައްޔިތުންނާއި ނ. އަތޮޅު މަދަރުސާގެ އިސްދަރިވަރުންގެ މެދުގައި އެކުވެރިކަމާއި އެއްބައި ވަންތަކަމާއި އެއްބައެއް ވަންތަކަން ދިރުވާ އާލާކުރުމެވެ.

މާޗް މަހުގެ 1 ވަނަ ދުވަހު ނ. އަތޮޅު މަދަރުސާއަށް 30 އަހަރު ފުރޭނެއެވެ. އެދުވަސް ފާއިތުވެ ދިޔަޔަސް އަޅުގަނޑުމެން މިއަދު އަޅަމުންދާ ބިންގާތައް ހަރުދަނާ ކަމާއެކު ދެމެހެއްޓުމަކީ އެންމެންގެ އަޒުމަކަށް ހައްދަވާށެވެ. މިހާރުވެސް އަޅުގަނޑުމެންނަށް މިކަމުގެ ތެރެއިން އަރުތަ ތަކެއް ހާސިލު ކުރެވިއްޖެއެވެ. އެއީ ވަކި މީހެއްގެ މަސައްކަތުން ވީކަމެއްނޫނެވެ. އެއީ އަޅުގަނޑުމެން އެންމެންގެ މަސައްކަތެވެ.

އޮނަވިހި ސަތޭކަ ސަތުވަންނަ ވަނަ އަހަރު އިބްރާހިމް ޝިހާބުގެ ދެކެވަޑައިގެންނެވި މަނަދޫ އާއި މިލަދޫ

ލިޔުނީ: ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު

މީލާދީން 1957 ވަނަ އަހަރުގެ ތެރޭގައި އަލްއުސްތާޛު އިބްރާހިމް ޝިހާބު ނ. އަތޮޅުގެ ދެރަށަކަށް ދަތުރުފުޅެއް ކުރެއްވިއެވެ. އެ ދަތުރުފުޅުގައި އެމަނިކުފާނު ވަޑައިގެންނެވީ ނ. މަނަދޫއަށާއި މިލަދޫއަށެވެ. ދިވެހި ދައުލަތުގެ ވަޒީރުލްމަޢާރިފް ގެ މަޤާމުގައި ހުންނެވި އިބްރާހިމް ޝިހާބު ދެކެވަޑައިގެންނެވި މަނަދޫ އާއި މިލަދޫގެ ވާހަކަތައް އަޅުގަނޑަށް ފެނުނީ އޭރު މަޙްކަމަތުލްއިރުޝާދުން ނެރުއްވަމުން ގެންދެވި މުންނާރު ނޫހުންނެވެ. އެނޫހުގެ މުޙައްރިރުގެ މަޤާމުގައިވެސް ހުންނެވި އިބްރާހިމް ޝިހާބު އެމަނިކުފާނުގެ އަމިއްލަ ގަލަންކޮޅުން ލިޔުއްވާފައިވެއެވެ.

މަނަދޫއަށް ފައިބާ ވަޑައިގެންނެވުމާއެކު ޝިހާބުގެ ސަމާލުކަން ހުއްޓުނީ އަތޮޅުގޭގެ މައްޗަށެވެ. " ވަސްވާހެއްނެތް ފަދައިން އަޅުގަނޑުގެ ސަމާލުކަން އެންމެ ފުރަތަމަ ދަމައިގަތީ އަތޮޅުގޭގެ މައްޗަށެވެ. އަތޮޅުގެ ހުރީ ރަށުގެ މައްޗަށެވެ. މިއަދު މަނަދޫއަށް ފޭބުމަކީ ދަތުރުވެރިންގެ އުފަލަކަށްވާފަދަ ޗާލޫ ފާލަމެއް އެރަށުގައި އެބައޮތެވެ. އިހުގެ ބޯދާ އަތޮޅުގެ ތާރީޚީ އާސާރެއްގެ ގޮތުގައި ފެންނަންހުރި ކަމުގައި ވިޔަސް ޒަމާނާ ވަރަށް އެކަށީގެންވާ، އައު އިމާރާތެއް އަތޮޅުގެއެއްގެ ގޮތުގައި މިހާރު އެބަހުއްޓެވެ. އެކަށީގެންވާ ކާގެއަކާއި، ބަޑަހަގެއަކާއި، ބަދިގެވެސްހުރީ ހެދި ނިމިފައެވެ." ޝިހާބު ލިޔުއްވާފައިވެއެވެ.

މަނަދޫގެ ހާލަތާބެހޭގޮތުން ޝިހާބު ލިޔުއްވާފައިވަނީ ކުރިއާ އަޅާބަލާއިރު ހާލަތު ވަރަށް ބޮޑަށް ރަނގަޅުވެފައިވާ ކަމަށެވެ. " މަނަދޫ ކުރީން ދެކެލެއްވި ކޮންމެ ބޭކަލަކުވެސް އެއްބަސްވާނެ ފަދައިން އެރަށަކީ މިދިޔަ ތަދު ޒަމާނުގައި އެންމެ ހާލު ނިކަމެތިވީ އެއްރަށެވެ. މި ދަތުރުގެ ކުރީން އަޅުގަނޑު އެންމެފަހުން އެރަށަށް އެރި ފަހަރުވެސް އަވަށުތެރޭގެ ހަޑިކަމާއި މެދު ހައިރާންވީމެވެ. ނަމަވެސް މިފަހަރު އަޅުގަނޑަށް ފެނުނު މަނަދޫއަކީ، ކުރީގެ މަނަދޫއެއް ނޫނެވެ. ހުރިހާ ގޮތަކުން ކުރިއަރަމުން އަންނަ އަދި ދިރުމުގެ ރޫހް ލިބިފައިވާ ހިތްފަސޭހަ ރަށެކެވެ. "

އަލްއުސްތާޛު އިބްރާހިމް ޝިހާބުގެ މިދަތުރުފުޅަކީ މަނަދޫގައި ހެދުނު އަތޮޅު މަދަރުސާ ހުޅުވައި ދެއްވުމަށް ކުރެއްވި ދަތުރުފުޅެކެވެ. އެ ސްކޫލާ ބެހޭ ގޮތުން ޝިހާބު ލިޔުއްވާފައިވަނީ ވަރަށް އުންމީދީ ބަސްފުޅުތަކެކެވެ. " އަތޮޅުގޭގެ ގޯތިތެރޭގައި އަތޮޅު މަދަރުސާގެ ޠާލިބުން ތިބުމަށް ފަނުން ތައްޔާރުކޮށްފައިވާ ވަރަށް ބޮޑު ބިނާއެއް ހުއްޓެވެ. ނަމަކީ " ދާރުއްތަރުބިއްޔަތު" އެވެ. އަތޮޅު މަދަރުސާހުރީ ޒަމާނާއި އެކަށީގެންވާ ގޮތަށް ރޭނި، އުވަޖެހި، ހިޔާކުރެވިފައެވެ. މަދަރުސާގެ ނަމަކީ " މަދްރުސަތުއް ނަހްޟާ" އެވެ. އެމަދްރަސާ އަޅުގަނޑު ހުޅުވީ 2 ޛުލްޤައިދާ 1376 މި ދުވަހު އެކަމަށް ބޭއްވުނު އެކަށީގެންވާ ޖަލްސާއެއްގައެވެ. އަތޮޅު މަދަރުސާގައި ތިބި ކުދީންގެ މައްޗަށް ވިސްނިއިރު ޞިއްޙީ ގޮތުންނާއި، ޢުމުރުގެ ގޮތުންނާއި، ކުދީން ވަރަށްވެސް ކަމަށް އެކަށީގެންވާ ކަމަށް ފެނުނެވެ. މަނަދޫ މަކްތަބުގެ ޠާލިބުންނާއި ޠާލިބާއިންވެސް އެކުދީންގެ އަގުހުރި މަސައްކަތް ހިއްމަތާއެކު ކުރަމުން ދެއެވެ. "

ދީނީ ކަންތައްތަކާއި އިޤްތިޞާދީ ހާލަތަށްވެސް ޝިހާބު ބައްލަވާ ލައްވާފައިވެއެވެ. " އިސްލާމްދީނުގެ އެއްމައިގަނޑެއް ކަމުގައިވާ ފަރްޟު ފަސްނަމާދުގެ މައްޗަށްވެސް އެކަށީގެންވާ ހުރުމަތް އަތޮޅުގައި ހުރިކަމަށް ފެނެއެވެ. މަނަދޫގެ އިޤްތިޞާދީ ހާލަތު މަޑުމަޑުން ނަމަވެސް ދަނީ ކުރިއަށެވެ. އެންމެ ދަތި ދުވަސްވަރަށްވުރެ އޮޑިދޯނި ފަހަރު އިތުރުކުރެވެމުންދާ ކަމަށް ވެއެވެ. މީސްމީހުންގެ ފޭރާމާއި ޢާންމު ޞިއްޙަތު ލައްކަތަން ރަނގަޅެވެ.

މި ދަތުރުފުޅުގައި އިބްރާހިމް ޝިހާބު ދެން ވަޑައިގެންނެވީ ނ. މިލަދޫއަށެވެ. މިލަދޫގެ ވާހަކަ ޝިހާބުގެ ގަލަންކޮޅުން ފައްޓަވާފައިވަނީ ތިރީގައިވާ ޢިބާރާތުންނެވެ. " މިއަތޮޅުން ދެން ދިޔައީ މުޅި ރާއްޖެއަށް މަޝްހޫރު މިލަދުއަށެވެ. ޙަމްދު އާއި ޝުކުރު ހުރީ އެކަލާނގެ އަޅުތަކުންނަށް ތެދުމަގު ދައްކަވާ މާތްﷲގެ ކިބައަށެވެ. އާދޭހެވެ! މީގެ ހަތަރުފަސް އަހަރެއްގެ ކުރީން ވައްކަމާއި ފޭރުމާއި ފިތުނަ ފަސާދައަށް މުޅި ރާއްޖެއަށް އެއްވަނަ މިލަދޫ އަދުވަނީ، މުޅިން އެހެން ރަށަކަށް ބަދަލުވެފައެވެ. ރަށަށް ހަމަ އެރުމާއެކު މިދެންނެވި ބަދަލު އައިސްފައިވާކަމުގެ ޤުދްރަތީ ނިޝާންތައް އޮޅުމެއްނެތި ފެންނާން ފަށައިފިއެވެ. ރަށުގެ ރުއްގަހުންނެވެ. އަވީގެ ކުލައިންނެވެ. މީސްތަކުގެ މޫނުމަތީންނެވެ. ހެލިފެލިވުމުގެ ޙަރަކާތުންނެވެ. އާދޭހެވެ! ހުރިހާ ކަމަކުންނެވެ. "

މިލަދޫގެ ހާލަތު ޝިހާބު ދެކެވަޑައިގެންނެވިގޮތް ސިފަކުރައްވަމުން ލިޔުއްވާފައިވެއެވެ. " އަދުގެ މިލަދުއަކީ އުފާވެރި މުސްތަޤުބަލް އަކަށް އިންތިޒާރުކުރާ ހިތްވަރުގަދަ ޒުވާނުންތަކެއް އުފެދިފައިވާ ދިރޭ ރަށެކެވެ. ބިމުގެ ޚައިރާތާއި ، ބަރަކާތް، ކަނޑުގެ ރޯއްޖާއި ރަޙުމަތް، އެމީހުންގެ އުޅުމަށް ގެނައިބަދަލާއި އެކަށޭނަ ގޮތުން ޤުދްރަތުންވެސް ބަދަލު ކުރައްވާފައެވެ. މަކްތަބުގެ ދެޖިންސްގެ ކުދީންކޮޅު ފެނިފައިވެސް އުފާވާހާ ވެއެވެ. ޞިއްޙަތު ނިކަން ރަނގަޅެވެ. ތާހިރުކަމުގެ ގޮތުންވެސް އައިބެއް ފެންނަވަރެއް ނޫނެވެ."

ޝިހާބުގެ ލިޔުއްވުން ނިންމަވާލެއްވުމުގެ ކުރިން މަނަދޫ އާއި މިލަދޫއާ ދެރަށާމެދު ޚާއްޞަ ގޮތެއްގައި ދެ ރޮނގަކުން ބައްލަވާލައްވާފައިވެއެވެ. " މަނަދޫ އާއި މިލަދޫއާއި ދެރަށާމެދު އަޅުގަނޑުގެ ޚާއްޞަ މުލާޚަޠާއެއް ދެރޮނގަކުން ވެއެވެ. ޞިއްޙަތުގެ ގޮތުންނާއި ޒިރާޢަތުގެ ގޮތުންނެވެ. ޝައްކެއް ވަސްވާހެއްނެތި، ވަރުގަދަ ތަދަކަށްފަހު ރަށް މިހާރުދަނީ ދިރެމުންނެވެ. އަލުން ޙަޔާތަކާ ކުރިމަތިލަމުންނެވެ. ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން މީސްތަކުން އެބައިމީހުންގެ އަމިއްލަ ގެދޮރުވެސް ރާނަން ފަށައިފިއެވެ. ނަމަވެސް ގިނަ ގޭގެ ފެންނަނީ ހަމަ އިހުގެވެސް ބޯދާ ފާޑަށް ޢިމާރާތް ކުރެވެމުންދާތަނެވެ. އެއް ނުކުތާއަކީ މިއެވެ. އަނެއް ނުކުތާއަކީ މީން ކޮންމެ ރަށެއްގައިމެ، ރުއްގަސް އިންދާނެ ހުސްބިންކޮޅެއް ނެތްފަދަ މިންވަރަކަށް ބާކީ އެބައޮތެވެ. ވީމާ މިދެނުކުތާއާއިމެދު ޞާހިބުއްސަޢާދާ ވަޒީރުއްޞިއްޙާ އާއި، ޞާޙިބުއްސަޢާދާ ވަޒީރުއްތިޖާރާ ވައްތަމްވީނު ސަމާލުވެ ވަޑައިގަތުމަށް އިލްތިމާސް ކުރަމުން މަޟްމޫނުގެ އަނެއްބައި އެހެން ނޫހަކަށް ބޭއްވީއެވެ. "

އަލްމަރުޙޫމް އިބްރާހިމް ޝިހާބު " އަޅުގަނޑު މިފަހަރުދުށް ނ.ށ.ޅ. އަތޮޅު " ސުރުހީގެ ދަށުން ލިޔުއްވާފައިވާ މި މަޒްމޫން ލިޔުއްވާފައިވަނީ މުންނާރު ނޫހުގެ 21 ވަނަ ނަންބަރުގައި 20 ޛުލްޤައިދާ 1376 ވަނަ ދުވަހުގެ ޢަދަދުގައެވެ. އެއީ މީލާދީން 20 ޖޫން 1957 ވީ ބުރާސްފަތި ދުވަހެވެ. ޞާޙިބުއްސަޢާދާ އަލްއުސްތާޛު އިބްރާހިމް ޝިހާބު ނ. އަތޮޅަށް މިކުރެއްވި ދަތުރުފުޅުގެ އެންމެ ބޮޑު ބޭނުންފުޅަކީ އަތޮޅު މަދަރުސާ ހުޅުވައިދެއްވުމެވެ. ނަމަވެސް އެމަނިކުފާނު މާލެ ވަޑައިގެންނެވީ ށ. އަތޮޅު މަދަރުސާވެސް ހުޅުވައިދެއްވާފައެވެ. އޭރު ނ. އަތޮޅުގެ އަތޮޅުވެރިޔާގެ މަޤާމުގައި ހުންނެވީ ނާއިބުގޭ ތުއްތުމަނިކެވެ. ށ. އަތޮޅުގެ އަތޮޅުވެރިޔާގެ މަޤާމުގައި ހުންނެވީ ކުޑަކޮއި ދޮންމަނިކެވެ. މި ތާރީޚީ ދަތުރުފުޅު ޝިހާބު ނިންމަވާލެއްވުމަށްފަހު މާލެ ވަޑައިގެންނެވީ 12 ޛުލްޤައިދާ 1376 ވީ ބުދަ ވިލޭރޭގެ ވަގުތެއްގައެވެ.