Saturday, December 24, 2011

ދިވެހި ތާރީޚުގެ ތެރެއިން ޅ. މާފިލާފުށި

ދިވެހި ތާރީޚުގެ ތެރެއިން ޅ. މާފިލާފުށި

ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު- 

ޅ. މާފިލާފުށްޓަކީ މިހާރު ސިފައިންނަށް ސަރުކާރުން ދެއްވާފައިވާ ރަށެކެވެ. އެއީ ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޤައުމީ ދިފާޢީ ބާރުގެ މެރިންކޯ ޓްރޭނިންގ ސްކޫލާއި ކޯސްޓްގާޑް ޓްރޭނިންގ ސްކޫލް ހިންގަމުންދާރަށެވެ. ކުރިން މީހުން ދިރިއުޅެފައިވާ އަދި ދިވެހިތާރީޚުގައި އެރަށުގެ ވާހަކަތައް ލިޔެވިފައިވާ ފާދިއްޕޮޅު މާފިލާފުށި ސިފައިންގެ ތަމްރީނުތަކުގެ މުހިންމު މަރުކަޒަކަށް ވަނީ ބަދަލުވެފައެވެ. މާފިލާފުށި އޮންނަނީ ފާދިއްޕޮޅުގެ ހުޅަނގު ދެކުނުގައިވާ އަޑީގެ އުތުރުގައި، ލޯކުރެންދޫގެ ހުޅަގު އުތުރުގައެވެ. އެއީ، ކުރީ ޒަމާނުގައި މީހުން ދިރިއުޅުނު މާރަށެކެވެ. އެރަށުގައި މީހުން ދިރިއުޅެފައިވަނީ ރަށުގެ އުތުރުކޮޅުގައެވެ. މާފިލާފުށި އޮންނަ ފަޅުގައި އިރުމަތީގައި މާކޯ އާއި މެދަފުށިކިޔާ ދެފަޅުރަށް އޮވެއެވެ. ހުޅަނގުކޮޅުގައި މީދާހުރާކިޔާ ފަޅުރަށެއް އޮވެއެވެ. ޅ. މާފިލާފުށްޓަށް އަޅުގަނޑު އެންމެ ފުރަތަމަ ދިޔައީ 2010 ވަނަ އަހަރުއެވެ. އޭރުއެއީ ސިފައިންގެ ރަށެކެވެ. އެހެންނަމަވެސް އޭރުވެސް އެރަށުގައި ފަސްދޮޅަހަކަށް މީހުން ދިރިއުޅެމުން ގެންދެއެވެ.
       މާފިލާފުށީގައި ދިރިއުޅެމުންދާ މީހުންގެ ގޮތުގައި އަޅުގަނޑަށް ފެނުނު މީހުންނަކީ މާފިލާފުށީގައި އުފަންވެ އުޅެބޮޑުވިބައެއް ނޫނެވެ. އެއީ އެރަށުގައި ވަޒަންވެރިވުމަށް ގޮސްއުޅުނު އާއިލާތަކެވެ. އޭރުވެސް އެރަށުގެ ވަލުތެރޭގަޔާއި ރަށުތެރޭގައި މާކުރިން މީހުން ދިރިއުޅެފައިވާކަމުގެ ނިޝާންތައް ފެންނަންހުއްޓެވެ. ބޮޑެތި ގަބުރުސްތާނުތަކާއި ދުވަސްވީ ގާފޮޅުތަކެވެ. ސިފައިންގެ ރަށަކަށް މާފިލާފުށި ހަމަޖައްސަވާފައި އޮތުމާއެކު އެރަށުގެ ޤަދީމީ ތާރީޚާއި އެރަށާބެހޭގޮތުން މީހުންގެ ތުންތުންމަތިން ދެކެވެމުންއައިސްފައިވާ ފޯކްލޯރްތައް ހޯދުމުގެ ޝަޢުޤުވެރިކަންބޮޑުވިއެވެ.
       މާފިލާފުށީގައި އެންމެ ފުރަތަމަ މީހުން ދިރިއުޅެންފެށީ ކިހާދުވަސްވަރެއްގައި ކަމެއް ނޭނގެއެވެ. އެހެންނަމަވެސް އެރަށް ތިން ފަހަރެއްގެ މަތިން ފަޅުވިކަމަށް ވާހަކަ ދެކެވެއެވެ. އެރަށުގައި ރަސްކަމެއް ހިންގިކަމަށާއި އެއީ އެދުވަސްވަރު ފާދިއްޕޮޅުގައި އޮތް ނަގާކިޔާ އާބާދީބޮޑު ރަށެއްކަމަށްވެސް ބުނެވެއެވެ. މާފިލާފުށީގައި ރަސްކަންކުރެއްވީ ސާމިޔާ ފާށަނާ ކިލެގެފާނެވެ. ސާމިޔާ ފާށަނާކިލެގެފާނަކީ ގަޑުވަރުތެރޭގައި އުޅުއްވި ދައުލަތުގެ ވަޒީރެކެވެ. ފަރަންސޭސި ލިޔުންތެރިޔާ ޕިރާޑް ލިޔުއްވާފައިވާ ގޮތުގައި އޭނާއަށް 1602މ. ގައި ރާއްޖެވަޑައިގެންނެވުނުއިރު ސާމިޔާ ފާށަނާ ހުންނެވީ ރަންނަބަޑޭރި ތަކުރުގެ މަޤާމުގައެވެ. ޕިރާޑް ދަތުރުކުރި "ކޯބިން" ކިޔާނާ ބ. ގޮއިދޫ ފަރަށް 1602 ޖުލައި 2 ގައި އުރުމާގުޅިގެން ސަރުކާރުގެ ފަރާތުން އެނައުދޮށަށް ފޮނުވީ ސާމިޔާ ފާށަނާއެވެ. ސާމިޔާ ފާށަނާއަކީ ބޮޑުތަކުރުފާނުގެ ދަރިކަލުން ކަލާފާނުގެ އަނބިކަނބަލުން އައިޝާ ކަނބާއާ އެއްބަޑު އެއްބަފާ ބޭފުޅެކެވެ. ކަލާފާނުގެ ކައިވެނިފުޅާ ގުޅިގެން ސާމިޔާ ފާށަނާ ގަނޑުވަރަށް ވަޑައިގަތީއެވެ. ކަލާފާނު ޝަހީދުވުމަށްފަހު ސުލްޠާން މުޙައްމަދު ޢިމާދުއްދީނު (އެއްވަނަ) ނުވަތަ ބޮޑު ރަސްގެފާނު މީލާދީން 1620 ން 1648 އަށް ދިވެހިރާއްޖޭގެ ރަސްކަން ކުރެއްވި ރަދުންނެވެ. "ކަޅުތުއްކަލާ" ގެނަމުން މަޝްހޫރުވެފައިވާ މިރަދުން ރަސްކަމަށް އިސްވެ ވަޑައިގަތްތާ މާގިނަ ދުވަސްތަކެއް ނުވަނީސް އޭނާވެސް ކަނބާ ޢާއިޝާ އާއި ކައިވެނި ބައްލަވައިގެންފި އެވެ. މިކަނބާއައިޝާ އާއި ސާމިޔާފާށަނާ ކިލެގެފާނުގެ އުފަންރަށަކީ ޅ. މާފިލާފުށްޓެވެ.
މާފިލާފުށީ ރަސްގެފާނު  
ބޮޑުރަސްގެފާނުގެ ރަސްކަމުގައި އެއްފަހަރަށްވުރެ ގިނަފަހަރު ސާމިޔާ ކިލެގެ ރަސްކަން ހިއްޕެވުމަށް މަސައްކަތް ކުރެއްވިއެވެ. މިނަންގަތް ސާމިޔާ ކިލެގެ އަކީ ދިވެހި ތާރީޚްގައި މަޝްހޫރު މާފިލާފުށީ ރަސްގެފާނު އެވެ. އެތައް ފަހަރަކު ސާމިޔާ ކިލެގެ އަތުލައިގެންނެވުމަށްޓަކައި މާފިލާފުއްޓަށް ރަދުން ލަޝްކަރު ފޮނުވަން ޖެހިވަޑައިގަތެވެ. އެންމެ ފަހުން މާފިލާފުށީ ރަސްގެފާނު ފިލާވަޑައިގެން މަލިކަށް ވަޑައިގެންނެވީ އެވެ. މަލިކުގައި ހުންނަވަނިކޮށް މާލޭގެ ލަޝްކަރު ގޮސް އޭނާ ހައްޔަރުކޮށް ރިހި ހިލިހިލާ ޖަހައިގެން މާލެ ގެނައީ އެވެ. ސާމިޔާ ކިލެގެ އަވަހާރަވީ ފުވައްމުލަކަށް އަރުވާލާފައި ހުންނަވަނިކޮށެވެ. ސާމިޔާފާށަނާ އަވަހާރަވެ ފަސްދާނުލައިފައިވަނީ ރަސްގެފަންނު (މާލެގަމުއަވަށު) ހުކުރުމިސްކިތް ދޮށުގައެވެ. އެމިސްކިތް ހުންނަނީ ބަންޑާރަކިޅިޔާއި، ރަސްގެފަންނާ ދޭތެރޭގައެވެ.

ކޯމާރެ ސަރަޙައްދުގެ ނާމާންކަން

ރަސްކަމުގެ ކޮއިލުތެރެއިން ނިކުމެވަޑައިގެން ސާމިޔާ ފާށަނާކިލެގެފާނު މާފިލާފުށްޓަށް ވަޑައިގެންނެވިއިރުވެސް މާފިލާފުށީގައި މީހުން ދިރިއުޅުނެވެ. މާފިލާފުށި ފުރަތަމަ ފަޅުވީ "މާފިލާފުށީ ރަސްގެފާނު" ގެ ރަސްކަން ނެތިދިއުމާގުޅިގެން ކަމަށްބެލެވެއެވެ. އެހެންނަމަވެސް އެރަށް ފަޅުވީ "ފުރޭތަ" އަރާ ރަށް ނާމާންވެގެންކަމަށްވެސް ބުނެވެއެވެ. އެފޯކްލޯރު ކިޔާގޮތުން ރޭގަނޑަށް ގޭގެ ތަންޑުގަނޑުތަކަށްދަމާ، ފާޑުފާޑުގެ ބިރުވެރި އަޑުތައް ރަށުތެރެއިން އިވި، ރޫޙާނީ ކަންތައްތައް މީހުންނަށް ފެންނަން ފެށުމުން ބިރުން އެރަށުން މީހުން ފޭބީއެވެ. މާފިލާފުށްޓަކީ ބިރުވެރި ކަންތައްތައް ފެންނަ ނާމާން ރަށެއްކަމަށް އެ އަތޮޅުގެ ދުވަސްވީ މީހުން ބުނެއެވެ. ވަކިން ޚާއްޞަކޮށް އެރަށުގެ އިރުމަތީ ކޮޅުގައި އޮންނަ "ކޯމާރެ" ސަރަޙައްދަކީ އެފަދަ ކަންތައްތައް ވަރަށް ގިނައިން ދިމާވާ ސަރަޙައްދެއްކަމަށް ބުނެވެއެވެ. އެންމެފަހުން ވަރުވާއަށް މާފިލާފުށި ލިޔުއްވައިގެން އުޅުއްވީ ނައިފަރު ދޮންކަލޭފާނެވެ. އޭނާ އެރަށް ލިޔުއްވައިގެން 35 ވަރަކަށް އަހަރުވަންދެން އުޅުއްވިއިރު، އެރަށަށް ދަރުހޮވަންދާ ނައިފަރު މީހުންނާއި އެއަތޮޅުގެ އެހެން ރަށްރަށުގެ މީހުންވެސް ކޯމާރެ ސަރަޙައްދުން ދަރުހޮވާނަމަ މެންދުރުވުމުގެ ކުރިން އެ ސަރަޙައްދު ދޫކޮށް ނިކުންނަކަމަށްވެއެވެ. އެދުވަހެއްގައި ހޮވިދަރު މެންދުރުވުމުގެ ކުރިން ނުނެރެވިއްޖެނަމަ ދެން އެދަރު އެމީހުން ނެރެނީ އަނެއްދުވަހު ހެދުނުއެވެ. މެންދުރުވަގުތު އާންމުކޮށް އެ ސަރަޙައްދުން ވާވަނުމާއި މަގުއޮޅުންފަދަ ކަންތައްތައް ދިމާވާކަމަށް ނައިފަރުގެ ދުވަސްވީ މީހުން ބުނެއެވެ. އޭރު މާފިލާފުށީ ރަށްވެރިގެ ހުންނަނީ ޕްރޮޖެކްޓް އޮފީސް ހިންގި ޢިމާރާތް ހުންނަ ހިސާބުގައެވެ. ކޯމާރެ ސަރަޙައްދަކީ މިހާރު ބަޑިޖެހުމަށް ސިފައިން ހަދާފައިވާ ރޭންޖްގެ އިރުމަތީ ފަރާތުން އޮންނަ ގަބުރުސްތާނުގެ އިރުމައްޗެވެ.

ނައިފަރާއި ހިންނަވަރުގައި މީހުން ވަޒަންވެރިވުން
ޅ. އަތޮޅުގައި މިހާރު އެންމެ އާބާދީބޮޑު ނައިފަރާއި ހިންނަވަރުގައި މީހުން ވަޒަންވެރިވީ ވަރަށް ފަހުންކަމަށް ބުނެވެއެވެ. އެދެރަށުގައި މީހުން ވަޒަންވެރިވުމުގެ ކުރިން މާފިލާފުށީގެ އިތުރުން ކަނިފުށްޓާއި، ކުރެއްދޫއާއި، މާބިންހުރާއާއި ދިއްފުށިމާދޫ އަދި ހުރަވަޅީގައިވެސް މީހުން ދިރިއުޅުނެވެ. ނައިފަރާއި ހިންނަވަރާ ދެމެދު ޒަމާނުއްސުރެ ބޮޑު ވާދަވެރިކަމާއި ފިތުނަވެރިކަމެއް އޮވެއެވެ. އެއީ އެދެރަށުގައި މީހުން ވަޒަންވެރިވީ ދުވަހުންފެށިގެން އޮންނަ ކަމެއްކަމަށް ބުނެވެއެވެ. ބުނެވޭ ގޮތުގައި އެދެރަށުގައި ވަޒަންވެރިވީ އެއަތޮޅު ހުރަވަޅި މީހުންނެވެ. ރަށުތެރެ ފިތުނަވެ އުޅެވެންނެތިގެން މީހުންފައިބާ ހުސްވި، ހުރަވަޅި މީހުން ތިން ރަށެއްގައި ވަޒަންވެރިވިއެވެ. އެއީ ހއ. ދިއްދޫ އާއި ޅ. ނައިފަރާއި ޅ. ހިންނަވަރެވެ. އެދުވަސްވަރު އެއަތޮޅުގައި ވާރުކުރީ ދިއްފުށިމާދޫގައެވެ. އަތޮޅުވެރިން އަތޮޅުވަށި ޖެހުމުގެ ތެރޭގައި ހުރަވަޅިއަށް ކުރެއްވި ދަތުރުފުޅެއްގައި އެރަށުން ވަރަށް ރީތި އަންހެން ކުއްޖަކު ފެނިވަޑައިގެން ހިތްޕުޅާ ހަމަކުރެއްވީއެވެ. އޭރު އެރަށުގައި ބޭރު ކަރަތަކަށް ދަތުރުކުރާ ދެ ބަގަލާ އޮޑި އޮވެއެވެ. ހުރަވަޅީގެ މުއްސައްޖެއްގެ ރީތި އަންހެން ކުއްޖަކާ އަތޮޅުވެރިން ހިތްޕުޅާ ހަމަކުރެއްވުމުގެ ސަބަބުން އުފެދުނު ފިތުނަގަނޑުގައި އެރަށް ފަޅުވީ ކަމަށް ބުނެއެވެ. މުއްސަދި ވިޔަފާރިވެރިންގެ ތެރެއިން ގިނަ ބަޔަކު ބަދަލުވީ ހިންނަވަރަށެވެ. ކިޔަވައިގެން ތިބި އެދުރު ބޭކަލުންކަހަލަ ޢިލުމީ މީހުން ބަދަލުވީ ނައިފަރަށެވެ. ބުނެވޭގޮތުގައި ޒަމާނުއްސުރެ ނައިފަރުގައި ޢިލުމީ މީހުން ގިނަވެފައި، ހިންނަވަރުގައި ވިޔަފާރިވެރިން ގިނަވި ސަބަބަކީ އެއީއެވެ. 

ފަޅުވުން
       މާފިލާފުށި މަދުވެގެން ތިން ފަހަރެއްގެމަތިން ފަޅުވެފައިވާ ކަމަށް ބުނެވެއެވެ. މިރަށް ފަޅުވި ސަބަބުތަކުގެ ތެރޭގައި އެރަށަށް ވާރޭވެހުން ދުރުވުމާއި ބިންގަޑު ރަނގަޅުނުވުން ހިމެނެއެވެ. މާފިލާފުށި ފުރަތަމަ ފަޅުވީ ސާމިޔާކިލެގެފާނު ހިންގި ރަސްކަން ނުވަތަ ވެރިކަން ނެތިދިއުމާގުޅިގެންނެވެ. ދެވަނަ ފަހަރަށް ފަޅުވީ ސުމުއްވުލް އަމީރު މުޙައްމަދު އަމީން ދޮށިމޭނާ ކިލެގެފާނުގެ ވެރިކަމުގެ ދުވަސްވަރުގައެވެ. އެއީ ނައިފަރުގެ ބަޔަކު އެރަށުގައި ވަޒަންވެރިވުމަށް ގޮސް ވަޒަންވެރި ވެގެން ނޫޅެވިގެން ފޭބުމުންނެވެ. ނައިފަރު ޢީސާކަލޭފާނު ކިޔާ ބޮޑު މުއްސައްޖެއް އޭނާގެ އޮޑިދޯނިފަހަރު ހިފައިގެން މާފިލާފުއްޓަށް ދިރިއުޅުން ބަދަލުކުރިއެވެ. އެހެންނަމަވެސް އޭރު ރަށްވެރިއެއްގެ ގޮތުގައި އެރަށުގައިހުރި މަޑުއްވަރީ ޢަލިފުޅާ ޖެހުނު މައްސަލަތަކެއްގައި ޢީސާ ކަލޭފާނާއި އޭނާއާއެކު ހިޖުރަކުރި މީހުން މާފިލާފުށިން ފޭބުމުން އެރަށް ދެވަނަ ފަހަރަށް ފަޅުވިއެވެ.  މާފިލާފުށި ތިންވަނަ ފަހަރަށް ފަޅުވީ ޚާއްޞަ ޕްރޮޖެކްޓެއްގެ ދަށުން އެރަށުގައި މީހުން އާބާދުކުރުމަށް ސަރުކާރުން ފެއްޓެވި މަޝްރޫޢު ނިމުމާގުޅިގެންނެވެ. 1986 ވަނަ އަހަރުގެ އޯގަސްޓްމަހުގެ 5 ވަނަ ދުވަހު ފެށުނު ސިލެކްޓެޑް އައިލެންޑް ޑިވެލޮޕްމަންޓް ޕްރޮޖެކްޓް ހުއްޓާލައްވާ ، ޅ. މަޑިވަރުގެ ބަދަލުގައި ސިފައިންގެ ރަށެއްގެ ގޮތުގައި ސަރުކާރުންވަނީ މާފިލާފުށި ހަމަޖައްސަވާ އެރަށް ސިފައިންނާ ހަވާލުކުރައްވާފައެވެ. މިހާރު މާފިލާފުށްޓަކީ ސިފައިންގެ މަރުކަޒީ ތަމްރީނަށް ޚާއްޞަވެފައިވާ އެމްއެންޑީއެފް ނޮދަން އޭރިއާގައި އޮންނަ ރަށެކެވެ.

Monday, December 5, 2011

އަޅުގަނޑު ބާރަށުގައި

އަޅުގަނޑު ބާރަށުގައި

ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު

ހއ. ބާރަށަކީ އުތީމު ބޮޑުތަކުރުފާނު ނުވަތަ އައްސުލްޠާނުލްޣާޒީ މުޙައްމަދު ތަކުރުފާނު ސިރީސަވާދީއްތަ މަހާރަދުން ޕޯޗްގީޒުންގެ އަތްދަށުން ރާއްޖެ މިނިވަން ކުރެއްވުމަށް ކުރެއްވި ޖިހާދާ ގުޅިފައިވާ ރަށެކެވެ. އެރަށަކީ ރާއްޖޭގައި ޕޯޗްގީޒުންގެ ދެވަނަ އަށް އެންމެ އިސްކޮށް ހުރި ވެރިމީހާ ކަމަށްވާ ވިޔަޒޯރު ޤާއިމުވެހުރި ވާރުކުރާ ރަށެވެ. އެހެންގޮތަކަށް ދަންނަވާނަމަ އެއީ އޭރު ރާއްޖޭގެ ދެވަނަ ވެރިރަށެވެ. އެއީ އުތީމު ތިންބެއިން ޢީދުވެދުމައިގެން ވަޑައިގަތުމުން ބޮޑުތަކުރުފާނު ބޮލަށް ޢީދުގޮން ޖެހިރަށެވެ. އެއީ ބޮޑުތަކުރުފާނުގެ ފުރަތަމަ އަނބިކަބަލުންގެ ރަށެވެ. އެއީ އައްސުލްޠާނު ޢަލީ ހަވަނަ (ޢަލީ ރަސްގެފާނު) ޝަހީދުވެވަޑައިގެންނެވިއިރު އިންނެވި އަނބިކަނބަލުން ކަނބާއައިސާގެ މަހާނަހުރި ރަށެވެ.

ބާރަށުގެ ދިގުމިނުގައި 2400 މީޓަރ ހުރެއެވެ. ފުޅާ މިނުގައި ހުންނަނީ 1500 މީޓަރެވެ. ރަށުގެ އާބާދީއަކީ 1794 އެވެ. ބާރަށަކީ ތިމާވެށީގެ ގޮތުންބަލާއިރު ރާއްޖެގެ އެހެން ގިނަ ރަށްރަށަށްވުރެ ޚާއްޞަ ސިފަތަކެއް ލިބިފައިވާ ރަށެކެވެ. ޤުދުރަތީ ގޮތުން ވަށައިގެން ހިމާޔަތްވެފައިވާ ބޮޑު ފަޅެއްގެ އިތުރުން ބޮޑެތިކުޅިތަކެއް އެރަށުގައިވެއެވެ.

ބޮޑުތަކުރުފާނު ، ރެހެންދި އެއްލާލަށް އުޅުއްވި ރާޅުގަނޑު

ބޮޑުތަކުރުފާނުގެ ވާހަކައިގައި ޢީދު ވެދުމައިގެން ބާރަށަށް އުތީމު ތިންބެއިން ވަޑައިގެންނެވުމުން އެތިންބެއިންގެ ބޮލަށް ގޮންޖަހާނެ އަންހެން ކުއްޖަކު ވޭތޯ ކަނބާއައިސާ މަސައްކަތްކުރެއްވިއެވެ. އެކަންކުރާކަށް އެއްވެސް ކުއްޖަކަށް ނުކެރުނެވެ. އެންމެފަހުން ކަނބާއައިސާގެ އެދިވަޑައިގެންނެވުމަކަށް އެރަށު އެންމެ ނިކަމެތި އަދި އެންމެ ފަގީރު މީހާގެ ދަރިފުޅު އެކަމަށް އެއްބަސްވިއެވެ. އެއީ ބާރަށުގެ ބޯށިވަލު ބުޅާފާތުމާގެ ރެހެންދިއެވެ. ކަނބާއައިސާ އެ ރެހެންދި ފެންވަރުވާ ހެދުންދެއްވާ ނަލަހައްދުވާ ގޮންޖެހުމަށް ފޮނުއްވިއެވެ. ނަމަނަމަ މުޙައްމަދު ތަކުރުފާނު ބޮލަށް ގޮން ނުޖެހުމަށް އެދިވަޑައިގެންނެވިއެވެ. އެކަމަކު އެރެހެންދިއަށް ގޮން ޖެއްސެވުނީ އެތަކުރުފާނުގެ ބޮލަށެވެ. ގޮންޖެހުމާއެކު ވަގުތުން އެކަމަނާ ނަންގަވާ ކޮނޑުމައްޗަށް ލައްވައިގެން ވަޑައިގެންފިއެވެ. ރަށުގެ ފުށްޓަރު ފަރާތަށް ވަޑައިގެން ރާޅުގަނޑަށް އެއްލާލައްވަން އުޅުއްވިއެވެ. ރާޅުގަނޑަށް އެއްލާނުލައްވާ ދޫކޮށްލެއްވީ އެކަމަނާ ބޮޑުތަކުރުފާނާ ކައިވެނި ބައްލަވައިގަންނަވަން އެއްބަސްވެވަޑައިގެންނެވުމުންނެވެ.

ބާރަށު ފުށްޓަރު ފަރާތުގެ އެ ސަރަޙައްދަށް ދެވެން ވަލުތެރެއިން އޮންނަ މަގަކީ ތަކުރުފާނުގެ މަގެވެ. އެމަގުގައި ކުޑަކުޑަ އާސާރީ މިސްކިތެއް ހުރެއެވެ. އެއީ ތަކުރުފާނުގެ މިސްކިތެވެ. ފުށްޓަރު ފަރާތުގެ އަތިރިމަތީގެ ގުންޑޮޅި އުހެވެ. އެ ގުންޑޮޅި މަތީގައި ހުރެފައި ފުށްޓަރަށް ބިންދަމުންދާ ރާޅުގަނޑަށް ބަލާލުމުން ދިވެހިތާރީޚުގެ އެމުހިންމު ޞަފްޙާ ހިތަށް ވަޒަންކޮށްލަން ވަރަށް ފަސޭހައެވެ.

ތަކުރުފާނު މިސްކިތާއި މުންނާރު

ބާރަށުގައި ކުޑަކުޑަ އާސާރީ މިސްކިތެއް އެބަހުއްޓެވެ. މިސްކިތުގެ އެތެރޭގެ ވަޑާންގަނޑުވަނީ ރާއްޖޭގައިހުރި އާސާރީ އެހެންވެސް މިސްކިތްތައް ފަދައިގެން ލިޔެލާޖަހާފައެވެ. މި މިސްކިތަކީ ބުނެވޭ ގޮތުގައި ބާރަށުގައި ބޮޑުތަކުރުފާނާއި އެތަކުރުފާނުގެ ބައިވެރިން ނަމާދުކޮށް އުޅުނު މިސްކިތެވެ. މި މިސްކިތުގައި ރާއްޖޭގެ އެހެން ރަށަކުން އަޅުގަނޑު ނުކެދޭ ޚާއްޞަ ކަމަކަށް ފެނުނީ މިސްކިތުގެ މުންނާރެވެ. މިސްކިތް ކައިރީގައި ހަދާފައިވާ މި މުންނާރަކީ ހަތަރެސްކަނަށް ބޮޑުގަލުން ރާނާފައިވާ މުންނާރެކެވެ. މުންނާރުގެ މައްޗަށް އަރާވަށައިގެންވާ މާހައުލަށް ބަލާލީމެވެ. ފުށްޓަރަށް ބިންދާ ރާޅުގެ އަޑު އިވެއެވެ. މިސްކިތުގެ ގޯތިތެރޭގައިއޮތް ބޮޑު ގަބުރުސްތާނާއި ވަށައިގެންވާ ސަރަޙައްދު ފެނެއެވެ. އެ މުންނާރު ޢިމާރާތް ކުރެވުނު ދުވަސްވަރެއްވެސް ނޭނގެއެވެ.

ކަނބާ އައިސާގެ މަހާނަ

ކަނބާއައިސާއަކީ ޢަލީ ރަސްގެފާނު ޕޯޗްގީޒުންނާ ހަނގުރާމަކޮށް ޝަހީދުވެވަޑާއިގެންނެވިއިރު އިންނެވި އަނބިކަނބަލުންނެވެ. އެއީ ޢަލީ ރަސްގެފާނުގެ ދަރިކަނބަލުން ސިއްތިމާވާ ރަނިކިލެގެފާނުގެ މަންމާފުޅެވެ. ކަނބާ އައިސާ ޝަހީދުވީ ޕޯޗްގީޒުންގެ އަތްދަށުން ރާއްޖެ މިނިވަންކުރެއްވުމުގެ ޖިހާދު ފައްޓަވާ އާއިލާގެ ބޭފުޅުން މަލިކަށް ގެންދެވުމަށް ކުރެއްވި ދަތުރުފުޅުގައި ސިއްތިމާވާ ރަނިކިލެގެފާނާއި ޙަސަން ތަކުރުފާނުގެ އަނބިކަމަނާ ގެންދެވުމަށް ޙަސަން ތަކުރުފާނު ބާރަށަށް ވަޑައިގެންނެވިރޭ ހިނގާދިޔަ ހަމަނުޖެހުމުގައި ޕޯޗްގީޒުންގެ ސިފައިންގެ މީހެއްގެ ކަނޑީގެ އެތިފަހަރަކުންނެވެ. އެރެއަކީ ދެހާޖީން ބާރަށުގެ ފުށްޓަރު ފަރާތުގައި ކަޅުއޮށްފުންމި ރިއްޖައްސާ ހިފަހައްޓަވާލެއްވި ރެއެވެ. އެއީ ޕޯޗްގީޒުންގެ ލޮލަށް ދުވާފަރު ދަންޑަހެލު "ވެލިކޮޅެއް" ޖެއްސެވި ރެއެވެ. އެއީ ބާރަށުގެ ފަޅުގައި ހުރިނަމަހުރި އުޅަނދުފަހަރެއްގެ ވާވެލާވެއްޔާއި ސާމާނު މަސްހުނިކުރައްވާ އޮޅުވާލެއްވި ރޭވެސްމެއެވެ. އަދި އެރެއަކީ ދުޝްމިނުންނަށް ވާގިވެރިވަމުންދިޔަ ޣައްދާރު ތުއްފާށަނާ ކަނބާއައިސާގެ ހަންޖަރު އެތިފަހަރަކުން ޤަތުލުވެގެންދިޔަ ރޭވެސްމެއެވެ.

ކަނބާއައިސާގެ މަހާނަ ހުންނަނީ ބާރަށު ތަކުރުފާނުގެ މިސްކިތުގެ ގޯތިތެރޭގައެވެ. މީހުން ހިނގާބިނގާވެހަދާ މަގާ ވަރަށް ކައިރީގައެވެ. ވަށައިގެން ހައެއްކަ އިންތިއަށް ރާނާފައިވާ ގަފޮޅެއް ފިޔަވާ އެހެން ކަމެއް ފެންނާކަށްނެތެވެ. މި ގަބުރުސްތާނުގެ ތެރޭގައި ތަންކޮޅެއް އުސްކޮށް ރާނާފައިވާ އެހެން ބިސްތާނެއްގައި ތެރޭގައި ބޮޑެތި މަހާނަގާތަކެއް ހުއްޓެވެ. ބުނެވޭ ގޮތުގައި އެއީ ބޮޑުތަކުރުފާނުގެ އާއިލީ ބޭފުޅުންގެ މަހާނަފުޅުތަކެކެވެ. އެހެންނަމަވެސް އެއީ ކޮންބައެއްގެ މަހާނަތަކެއްކަން އެނގޭނެ ގޮތެއްނެތެވެ.

އެހެންބައެއް ވާހަކަތައް

ބާރަށަށް ފައިބައިގެން ދާއިރު ފެންނާނެ އެންމެ އާސާރީ އެކައްޗަކަށްވާނީ އަތިރިމަތީގައި ހުރި ދުވަސްވީ ކާނިގަހެވެ. ބުނެވޭ ގޮތުގައި އެއީ ބޮޑުތަކުރުފާނު ރިޔާ ބާއްވަވަން ޖެއްސެވި ކަނޑައެކެވެ. އެކާނި ގަހުގެ ތަންކޮޅެއް އެއްގަމުގައި ބޮޑު ވަޅެއް އެބަހުއްޓެވެ. އެވަޅާބެހޭ ގޮތުން ބާރަށުގެ ދުވަސްވީ މީހުން ބުނަނީ އެއީ ރިޔާ ފެންލުމަށާއި މޫދުންއަރާ ފެންވެރުމަށް ޒަމާނުއްސުރެ ބޭނުންކުރަމުން އައިސްފައިވާ އާސާރީ ވަޅެއް ކަމަށެވެ. ވިޔަޒޯރުގެ ވެރިކަން ބާރަށުގައި ކުރި ގަނޑުވަރުގެ އެއްވެސް ނިޝާނެއް މިހާރު ފެންނާކަށްނެތެވެ. އެހެންނަމަވެސް ގަނޑުވަރުހުރިތަން ކަމަށް ބުނާ ސަރަޙައްދެއް އެބައޮތެވެ. އެ ސަރަޙައްދުގައި މިހާރުވަނީ އެހެން ޢިމާރާތްތައްކޮށް އާބާދުވެފައެވެ.

ބާރަށަށް އަޅުގަނޑު ދިޔައިރުވެސް ހިތުގައި އުފެދިފައިވާ ސުވާލެއް އޮތެވެ. އެކަމަކު އެއީ ވަރަށް ތަފާތު ސުވާލެކެވެ. އެރަށުގެ މީހުންނާ ކުރަން ފަސޭހަ ސުވާލެއްނޫނެވެ. އެކަމަކު އެރަށުގެ މީހެއްގެ ފަރާތުން އިސްވެ އެ ސުވާލާ ގުޅުންހުރި ވާހަކައެއް ފެށުނީމާ ސުވާލުކުރަން ފަސޭހަވިއެވެ. "ޕޯޗްގީޒުން އެހާދުވަސްވަންދެން މިރަށުގައި އުޅުނީމާ އެމީހުންގެ ނަސްލު މިރަށުގައި ނެތްހެއްޔެވެ؟" އަޅުގަނޑު މި ސުވާލު ކުރުމުން އެމީހުން ބުންޏެވެ. ނޫނެކެވެ. އެބައޮތެވެ. "ގިނަ ޒަމާންވުމުގެ ސަބަބުން މިހާރުވަނީ އެނަސްލު ވަރަށް ބޮޑަށް މަސްހުނިވެފަ.އެކަމަކުވެސް އިސްކޮޅާއި ރޫފަ އާންމު ދިވެހިންނާ އަދި މިރަށުގެ ބައެއް މީހުންނާވެސް ތަފާތުމީހުން އުޅޭ. ކުރިން މިކަންއަދި މާބޮޑުކަމަށްވޭ" ބާރަށު މީހަކު ކިޔައިދިނެވެ.ބާރަށުގެ ބައެއް މީހުން ޤަބޫލުކުރާ ގޮތުގައި އެ ނަސްލު މިހާރު އެންމެ ބޮޑަށް އެނގޭނީ އެމީހުންގެ ލޮލުގެ ކުލައިންނެވެ. އާންމު ދިވެހިންގެ ލޮލުގެ ކުލަ އާއި ލޮލުގެ ކުލަ ތަފާތު މީހުންނާއި ކުދިން ބާރަށުން އަޅުގަނޑުވެސް ދެކުނީމެވެ.

  އަތިރިމަތީގޭ ޙައްވަދައިތައާއެކު ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު މަނަދޫ އަތިރިމަތީގެ ދަރިކޮޅު އެނގެން އޮތީ އަތިރިމަތީގޭ މުޙައްމަދުބޭގެ ފަސް ދަރިން ކަމުގައ...